سمانه فتحی - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی

بازدارندگی از جرم، از موضوعات محوری در مباحث حقوق جزا و جرم شناسی است. جرم شناسان برآنند تا با اقداماتی به این مهم تحقق بخشند. اکثر پژوهشگران در این زمینه، سیستم کیفری را مفید می دانند و سعی در تعیین مجازات متناسب با جرم دارند. برخی دیگر از محققان نیز به اهمیت اعمال غیرکیفری نیز اشاره دارند. برخی از جرم شناسان نیز با تقسیم مراحل پیشگیری از جرم به سطوح سه گانه (اولیه، ثانیه و ثالث) برآنند تا در گروه ها یا جمعیت هایی که در معرض خطر عجیب بزهکاری هستند، مداخله کنند و به اقدامات مناسبی برای سازگاری مجدد اجتماعی یا خنثی نمودن بزهکاران پیشین، روی آوردند. به نظر می رسد بررسی نوع عملکرد جرم شناسان و نتیجه تحقیقات این گروه ها، ناشی از نبود نگاه همه جانبه به جرم و مجرم است. چنانکه دقت بر دیدگاه های امیرمومنان علی (ع)، بیانگر این امر است که ایشان در حکومت خود، پیش از انجام اقدامات کیفری و غیر کیفری، مرحله ای را از زمان کشف و گزارش جرم تا پیش از اثبات آن، مورد توجه قرار داده اند. بررسی این امر، می تواند نگاه و اندیشه ی آن حضرت را به جرم و مجرم و تعامل صحیح با آنان تبیین کند. از این رو، نوشتار حاضر در پی تحقق این مهم است. این پژوهش بر اساس آموزه های امام علی (ع) به ویژه نهج البلاغه به سبب وجود نامه های آن حضرت به کارگزاران و تحلیل رفتار آن حضرت با کارگزاران متهم به جرم اقتصادی به سبب اهمیت تعیین نوع برخورد با این گونه جرایم صورت گرفته است. برآیند این مطالعه نشان می دهد: مداخله ی روان شناختی و اقدامات حکومتی بازدارنده، دو اقدام اساسی آن حضرت به منظور بازدارندگی از جرم بوده است. این پژوهش، می تواند زمینه ساز مطالعاتی جدید، برای جرم شناسان در بحث بازدارندگی از جرم، یعنی بازدارندگی پیش از اثبات علنی مجازات و اجرای کیفر متناسب باشد.

بازدارندگی از جرم، جرایم اقتصادی، اقدامات حکومتی بازدارنده، مداخله ی روان شناختی، نهج البلاغه، امام علی (ع)