مریم سالم - دانشجوی دکتری فلسفه مشاء دانشگاه تربیت مدرس
محمد سعیدی مهر - دکتری فلسفه و دانشیار دانشگاه تربیت مدرس
رضا اکبریان - دکتری فلسفه و کلام اسلامی و دانشیار دانشگاه تربیت مدرس

ارسطو برای نخستین بار در تاریخ فلسفه، نظریه علل اربعه را مطرح کرد و از آن برای بررسی ساختار رویدادهای طبیعت و توجیه تغییرات عالم بهره گرفت. علل در فلسفه ارسطو هم باعث تحقق شیء در خارج می شوند و هم سبب شناخت آن، ابن سینا با استفاده از منابع فکری متعدد، از نوافلاطونی گرفته تا اندیشه های دینی در اسلام، علیت را به گونه ای دیگر تفسیر کرد و توانست با آن نظام خلقت را تبیین فلسفی نماید. علیت در نظام فلسفی ابن سینا بر مدار وجود است، نه حرکت، و علیت هستی موجودات را تبیین می کندف نه فقط حرکت آنها را. از این رو با وجود آن که علیت و توابع آن هم در فلسفه ارسطو و هم در فلسفه ابن سینا نقش محوری دارد، اما نگرش این دو فیلسوف به این نظریه متفاوت بوده است. به نظر می رسد این تفاوت در تعاملی دوسویه با تطور معنایی علت از فلسفه ارسطو به فلسفه ابن سینا شکل گرفته است. برای روشن شدن علت این تفاوت لازم است تا معنای علیت نزد این دو فیلسوف به خوبی تبیین گردد تا واضح شود که هریک از این دو فیلسوف برای علیت و علت چه واژه ای را به کار می برند و از آن چه معنا و کاربردی انتظار داشتند.

ابن سینا، ارسطو، علیت، علت ایجادی، حرکت، ایتیا، آیتیون