مریم سالم - استادیار گروه فلفسه اسلامی دانشگاه شهید بهشتی

علیت که در فلسفه مشا، از ارسطو تا ابن سینا، نقش سرنوشت ساز و محوری به خود اختصاص داده بود و نه تنها وجود اشیاء خارجی، بلکه هرگونه تبیین و توضیح اشیا بدون درنظر گرفتن اصل علیت و رابطه علی غیر ممکن بود، در مکاتب مختلف فکری و فلسفی جهان اسلام و دنیای غرب سرنوشت متفاوتی یافت و گاه اثبات شد و بال و پر گرفت و درحد یک اصل فلسفی در نظام های فلسفی پذیرفته شد و گاه تا مرز انکار پیش رفت. ارسطو نخستین بار با نگاهی فلسفی به تحلیل علیت در قالب علل اربعه پرداخت و ابن سینا این نظریه را بر اساس تمایز وجود و ماهیت تبیین کرد. در حالی که فلاسفه مسلمان و فلاسفه عقل گرای غربی با اصل این نظریه مخالفتی نکردند، اما متکلمان مسلمان و مسیحی و برخی فلاسفه مسلمان و نیز تجربه گرایان و تحصلی مذهبان به گونه ای دیگر به اصل علیت و توابع آن نگریستند، گاه این اصل را رد کردند و گاه با قبول آن توابعش را نپذیرفتند و یا آن را در حد یک قانون ریاضی که در خارج واقعیتی ندارند، ننزل دادند.

علیت، علت، معلول، وجود ماهیت، ارسطو،ابن سینا