محمدجواد رضایی - استادیار گروه دین وفلسفه دانشگاه خوارزمی
محمود هدایت افزا - کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه خوارزمی

ابن سینا و سهروردی به ترتیب نمایندگان بززگ فلسفه مشاء و حکمت اشراق در تفکر اسلامی به شمار می روند. این دو بر سر مباحث مختلفی اختلاف نظر دارند که یکی از آنها، نزاع ایشان بر سر هیولای اولی به عنوان امری فاقد فعلیت و صرف قابلیت است. با مراجعه به کتب فلسفی- به ویژه آثار ناظر به حکمت سینوی- مشاهده می شود که حداکثر سه برهان در اثبات هیولای اولی در تالیفات بوعی موجود است که نتیجه آن، قول به ترکیب جسم از ماده و صورت جسمیه است. صاحب حکمه الاشراق، یکی از این براهین را به هیچ انگاشته و دو برهان دیگر را مورد نقد جدی قرار داده و جسم را فاقد هیولا و صرف اتصال جوهری دانسته است؛ اما همو در کتاب تلویحات، تحت تاثیر آراء حکمای اسماعیلیه و اخوان الصفا، به وجود هیولا در اجسام رای می دهد. مسیله اصلی در این مقاله رفع تعارض از سخنان سهروردی در خصوص هیولا و واقعی جلوه دادن اخلاف او با ابن سینا است. در این راستا برخی آرای اندیشمندان معاصر نیز مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است.

هیولای اولی، قوه و فعل، فصل و وصل، تخلخل و تکایف، ابن سینا، سهروردی