مرضیه افراسیابی - دانشجوی دکتری فلسفه غرب دانشگاه تهران
حمید طالب زاده - دانشیار گروه فلسفه غرب دانشگاه تهران

در مساله مناط نیاز معلول به علت مشهور این است که حکمای پیش صدرایی قایل به نظریهامکان ماهوی معلول هستند، یعنی برآن اند که لااقتضاییت ماهیت معلول نسبت به وجود و عدم عاملنیازمندی معلول به علت برشمرده می شود. در مقابل، صدرالمتالهین بنابر اصل اساسی اصالت وجود واعتباریت ماهیت مناط نیاز معلول به علت را در وجود ممکنات می داند نه در ماهیتشان و از این روقایل به نظریه فقر وجودی است. با بررسی های بیشتر و پیگیری ریشه های این نظریه در برخی ازآثار ابن سینا میتوان گفت وی نیز به نظریه فقر وجودی توجه داشته است. ابن سینا با فاصله گرفتنآشکار از سنت ارسطویی در باب مسیله علیت و توجه به فاعل الهی، علت را وجود دهنده به معلولمی داند و با بیانات مختلفی بیان می کند که فقر و حاجت معلول به علت در وجود آن است. از این روابن سینا علاوه بر نفی دیدگاه متکلمین که حدوث زمانی را مناط نیاز به علت می دانستند، نسبت بهحکمای پیشین که مناط نیاز به علت را در ماهیت لااقتضای معلول می دیدند، گامی جلوتر می نهد و دربیاناتی چند به صراحت بیان می کند که عامل نیاز معلول به علت وجود تعلقی اوست که عین حقیقتمعلول است. هرچند با توجه به بیانات پراکنده و مختلف ابن سینا در باب مناط نیاز معلول به علتنمی توان وی را قایل به نظریه فقر وجودی دانست، اما پیگیری نشانه های این نظریه در آثار ویبیانگر آن است که می توان او را راهگشای این نظریه بدیع صدرایی دانست.

فقر وجودی، وجود رابط، امکان ماهوی، جعل، علیت، مناط نیاز معلول به علت