بررسی تصنیفات و تراجم در عصر سامانیان

پژوهندگان تاریخ و ادبیات، عصر سامانیان را یکی از درخشان ترین ادوار علمی و ادبی ایران شمرده و درآثار محققانه ای که در این زمینه پرداخته اند و ابعاد گوناگون این درخشش علمی و ادبی را به نیکی کاویدهاندو به جرات میتوان گفت که فقط در دوره کوتاه تاریخ سامانیان به اندازه تمام دنیای قرون وسطی شاعر،نویسنده، ادیب، سیاستمدار، حکیم، فیلسوف، ریاضی دان، منجم، پزشک و دانشمندانی همچون محمد بنموسی خوارزمی، زکریای رازی، ابوحنیفه دینوری، ابن خردادبه، احمد بن عبداله حاسب مروزی، فضل بنحاتم نی ریزی، ابونصر محمد فارابی، رودکی، شهید بلخی، دقیقی، طوسی، فردوسی، ناصر خسرو،ابوریحان بیرونی، ابو علی سینا و. . . پدیدار می شوند. دست پروردگان عصر سامانی با هیچ کدام از اداوارتاریخ ایران اسلامی قابل قیاس نیست. اگر فهرست کاملی از نخبگان و اندیشمندان و صاحبان فکر در ایرانتهیه شود مشخص می شود که قسمت اعظم آن اختصاص به قرن چهارم و خراسان عهد سامانیان دارد(ذبیح الله صفا، تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم، ج 1، ص 156 ). اشپولر سامانیان رااحیاگر دوره نوینی از صلح و امنیت در ولایات ایران برشمرده و این که ایرانی این فرصت را پیدا کرد تا برتکیه بر هوش و خرد خویش به خودآگاهی و بسط آزادی و هویت برسد (برتولد اشپولر، جهان اسلام،ترجمه قمر آریان، ص 126 ). برخی درباره رونق علمی عصر سامانی معتقدند همان بس که یکی از علمایاین دوره شیخ الرییس لقب یافت. تالیفات و پژوهش های علمای این عصر همچون رساله آبله و حصبه رازی، پانصد سال وقت لازم داشت تا اروپاییان قدرت هضم آن را بیابند (فلیپ خلیل حتی، تاریخ عرب،ترجمه ابوالقاسم پاینده، ص 467 ). از تحولات فکری این دوران می توان به شکوفایی علم کلام اسلامی،جنبش اسماعیلیه، معتزله و رونق محفل اخوان الصفا اشاره کرد. در باب قلم و مترجمان، تعداد زیادی کتابعلمی از زبان سانسکریت، یونانی، سریانی و پهلوی به زبان عربی برگردانده شد و در دسترس شیفتگان علمقرار گرفت. ادوارد براون انگلیسی دراین رابطه چنین اظهار نظر می کند: اما در علوم و فنون اسلامی به قدری ایرانیان کار کردند که اگر علومی که به اسم عرب معروف است اعم از تفسیر، حدیث، الهیات،فلسفه، طب، تراجم و حتی صرف و هر آنچه که ایرانیان در این مباحث نوشتند را مجزا کنید، بهترینقسمت آن علوم از بین می رود (مرتضی مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ص 624).

Keywords:

کتابخانه , علوم نقلی و عقلی , تصنیف , سامانیان , ترجمه , فرهنگی