حسین رحیم سروش - عضو هییت علمی موسسه تحقیقات برنج کشور (رشت)،
بابک ربیعی - دانشیار دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان

تعداد پنج رقم اصلاح شده برنج به عنوان لاین با سه رقم بومی برنج به عنوان تستر در سال 1381 به روش لاین× تستر (3×5 (با یکدیگر تلاقی داده شدند. در سال بعد، 15 هیبرید حاصل همراه با 8 ژنوتیپ والدی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه آزمایشی موسسه تحقیقات برنج (رشت) مورد مطالعه قرار گرفتند. هدف از این تحقیق برآورد قابلیت ترکیبپذیری عمومی و خصوصی و تعیین نحوه کنترل ژنتیکی 10 صفت زراعی و کیفی بود. تجزیه واریانس ژنوتیپها، والدین و تلاقیها براساس روش لاین× تستر برای کلیه صفات به جز عملکرد دانه برای تلاقیها در سطح احتمال 5 و 1 درصد معنیدار بود. تجزیه قابلیت ترکیبپذیری عمومی (GCA (نشان داد که ارقامکادوس و غریب از نظر عملکرد دانه و ارقام کادوس، هاشمی، نعمت و لاین 830 از نظر طول و شکل دانه دارای GCA مثبت و معنیدار بودند که نشاندهنده قابلیت انتقال مطلوب این صفات توسط ارقام مذکور بوده است. ارقام کادوس و حسنی برای صفت تعداد روز تا 50 درصد گلدهی و ارتفاع بوته دارای GCA منفی و معنیدار بوده و میتوانند سبب کوتاهی دوره رشد (زودرسی) و پاکوتاهی در نتاج شوند. تلاقی غریب/IR50 دارای قابلیت ترکیبپذیری خصوصی (SCA (مثبت و معنیدار برای صفت عملکرد دانه و تلاقیهای هاشمی/IR28 ،غریب/کادوس و حسنی/ لاین 830 دارای SCA مثبت و معنیدار برای تعداد پنجه بودند. برای صفت شکل دانه سهم واریانس افزایشی بسیار بیشتر از واریانس غالبیت بود که نشان میدهد این صفت بوسیله اثر افزایشی ژنها کنترل میشود و بنابراین میتواند به نتاج منتقل شود. برای صفاتی مانند تعداد دانه پر و پوک در خوشه، طول دانه، ارتفاع بوته و به ویژه تعداد پنجه در بوته، سهم واریانس افزایشی کم و سهم واریانس غالبیت قابل توجه بود. بنابراین از صفات مذکور میتوان در برنامه تولید واریتههای برنج هیبرید استفاده نمود.

ترکیب پذیری، اثرات ژنی، وراثت پذیری، تجزیه لاین× تستر، برنج