محمدحسین سدری - مربی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کردستان و دانشجوی دکتری، گروه علوم خاک، دانشکده کشاورزی،دانشگاه زنجان، ایران
احمد گلچین - استاد، گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، ایران
ولی فیضی اصل - استادیار، موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مراغه، ایران
عادل سی و سه مرده - دانشیار، گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان، ایران

به منظور بررسی تاثیر میزان و زمان کاربرد نیتروژن بر عملکرد دانه، کارایی استفاده از آب باران، کارایی زراعی نیتروژن و تخلیه رطوبت خاک تحت کشت گندم دیم، آزمایشی بهصورت کرتهای یکبار خردشده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار به مدت دو سال زراعی (93-1391 (در ایستگاه تحقیقاتی دیم قاملو در استان کردستان اجرا شد. عامل اصلی آزمایش سه زمان کاربرد نیتروژن کل در پاییز،3/2در پاییز + 3/11 در بهار و 2/در پاییز + 2/1در بهار و عامل فرعی پنج سطح نیتروژن شامل 0 ،30 ،60 ،90 و 120 کیلوگرم در هکتار بودند. رطوبت وزنی خاک در پنج مرحله از رشد گندم دیم از اعماق 20-0 ،40-20 و60-40 سانتیمتری تعیین شد. نتایج نشان داد که اثر متقابل زمان و سطوح نیتروژن بر عملکرد دانه معنیدار بود. اثر سطوح نیتروژن بر کارایی استفاده از آب، کارایی زراعی نیتروژن و تخلیه رطوبت از خاک معنیدار بود. کاربرد کل 60 کیلوگرم در هکتار نیتروژن در پاییز با افزایش82 درصدی عملکرد دانه و با کارایی استفاده از آب 44/15کیلوگرم بر میلیمتر در هکتار و کارایی زراعی نیتروژن 25 کیلوگرم بر کیلوگرم، بهترین ترکیب تیماری بود. با کاربرد نیتروژن، تخلیه رطوبت از خاک در پنجه دهی، از سطح تا عمق 40 سانتیمتری خاک آغاز و در ساقهدهی به عمق 60 سانتیمتری گسترش و در ظهور سنبله و گلدهی، تداوم و در رسیدگی فیزیولوژیک پایان یافت. تخلیه رطوبت ناشی از کاربرد نیتروژن از دو عمق20-40 و 40-60 سانتیمتری خاک به ترتیب 36/12 و 85/27 درصد از افزایش عملکرد دانه را توجیه کرد.

بهره وری آب، تخلیه رطوبت خاک، شرایط دیم