منیره فرضی شوب - استادیار دانشگاه گلستان، گرگان
فرشته فرضی شوب - استادیار دانشگاه گلستان، گرگان
زهره شاه قاسمی - دانشجوی دکتری علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی (ره)، قزوین

ارتباط میان انسان ها سنگ بنای جامعه انسانی است و هر ارتباطی حداقل از سه مولفه متکلم (ارسال کننده پیام )، پیام (متن/ کلام)، مخاطب (دریافت کننده پیام) تشکیل می شود. هدف از برقراری ارتباط نیز نقل و انتقال پیام است. هر متکلم برای اینکه پیام خود را به بهترین شکل به مخاطب ارایه کند، نیازمند آن است که اطلاعاتی در مورد مخاطب داشته باشد و بر مبنای اطلاعات، به محتوایی که در دست دارد، شکل و ساختاری منطقی و اثربخش بدهد. کتاب نهج البلاغه مجموعه ای متشکل از پیام های دینی و اخلاقی است که خطاب به مردمی با ویژگی های گوناگون بسیار بیان شده است، با وجود گوناگونی پیام ها و مخاطبان این کتاب، همه ی سخنوران بزرگ ادبیات عربی و پارسی برآنند که انتقال پیام در این کتاب به شکلی تحسین برانگیز صورت گرفته، به گونه ای که آن را بزرگترین شاهکار ادبیات عربی پس از قرآن قرار داده است، که شاخصه ها و معیارهایی صحیح و موثر را برای تقسیم بندی مخاطبان به کار برده است. این پژوهش با سیری در نهج البلاغه به جستجوی این شاخصه ها می پردازد. شاخصه هایی که از نظر جامعیت و روش مندی در تمامی ادوار قابل استفاده و با حذف مواردی که با نقش سنتی مخاطب در دوره ی اولیه اسلام در تضاد است کاملا بر اصول علمی مبحث مخاطب شناسی در علم ارتباطت قابل تطبیق است.

ارتباطات اسلامی، متکلم، مخاطب، امام علی (ع)، نهج البلاغه