محمدحسین بیات - دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی (ره)، تهران
حامده راستایی - دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبایی (ره)، تهران

آنچه انسان ها با حواس خود در می یابند؛ این است که جمادات فاقد شعورند، اما خداوند در قرآن همه ی موجودات عالم را از انسان و حیوان گرفته تا گیاه و جماد، دارای شعور و آگاهی معرفی می فرماید و اموری مانند تسبیح، سجده، خشوع و ... را به آنها نسبت می دهد. اعتقاد به سریان کمالات وجودی از قبیل علم، حیات و اراده در جمیع موجودات از اصول مسلم و پذیرفته در حکمت متعالیه است. ملاصدرا با براهین عقلی سریان علم را در همه ی موجودات عالم اثبات می کند، اما ممکن است این گونه به نظر برسد که این دیدگاه با اصل تجرد علم که از سوی ملاصدرا پذیرفته شده است، در تعارض باشد. در این مقاله، برای حل این تعارض کوشش به عمل آمده استو اثبات شده که تعارضی وجود ندارد و ملاصدرا با استمداد از ایات و روایات این راز را دریافته است.

سریان علم، تجرد علم، تسبیح، خشیت، قرآن، تجلی