علی شینی دشتگل - کارشناس ارشد آبیاری و زهکشی
سهراب مینایی - کارشناس ارشد آبیاری و زهکشی (رییس شبکه های آبیاری تحت فشار، شرکت آب و برق خوزستان)
منصور نوری - کارشناس ارشد آبیاری و زهکشی،

بررسی و شناخت مدیریتهای مختلف و عملکرد آنها، مهم ترین عامل برای ارزیابی، بهبود شرایط نامطلوب و نهایتا افزایش راندمان آبیاری است. در این راستا برای دستیابی به اهداف مذکور، میزان تلفات آب در شبکه آبیاری دز با استفاده از جریان ورودی و خروجی مورد مطالعه قرار گرفت. با اندازهگیریهای صحرایی جریان ورودی و خروجی، تلفات آب در دو کانال E4 و سبیلی بررسی شد. در کانال اصلی انتقال با توجه به مسیر کانال یک تا دو بازه و در کانالهای فرعی انتقال نیز دو تا سه بازه اندازه گیری انتخاب شد. نتایج نشان داد که متوسط راندمان انتقال در کانال های اصلی و فرعی سبیلی 65/2 و E4 و 56/8 درصد می باشند . بیشترین سهم تلفات آب، به شکستگی های بدنه کانال ناشی از شرایط نامناسب درزهای انبساط، نشت از سازه های تحویل آب، رشد علف های هرز و بخشی از آن نیز مربوط به تلفات اجتناب ناپذیر تبخیر سطحی است. بطور متوسط راندمان انتقال در کانال های اصلی و فرعی انتخابی ( سبیلی و E4) حدود 61 درصد می باشد، یعنی حدود 39درصد تلفات نشت و تبخیر در این کانال ها وجود داشته که سهم متوسط تلفات تبخیر حدود 2/9 درصد و تلفات نشت حدود 36/1 درصد میباشد و این بدان معناست که بیش از 92 درصد تلفات در نتیجه اهم تلفات در کانالهای انتخابی مربوط به تلفات نشت از جداره و بدنه کانال میباشد. مقایسه آماری بین مقادیر برآورد شده نشان داد که اختلاف راندمان های انتقال در کانال های اصلی و فرعی، میانگین آنها و تلفات نشت و تبخیر در دو کانال سبیلی و E4 در سطح 1% معنی دار است و این نتایج حاکی از آن است که کانال E4 به علت قدمت بیشتر دارای تلفات بیشتری میباشد. منشا و دلیل اصلی این اختلاف عمر بیشتر بهره برداری و قدمت کانال E4 است. بنابراین بایستی به تعمیر اساسی و بازسازی کانال و بازنگری در روش های بهره برداری پرداخت. با توجه به نتایج بدست آمده، برای افزایش راندمان آبیاری و کاهش تلفات آب، راهکارهایی از قبیل: پوشش و تعمیر و بازسازی قسمت های تخریبی کانالها، استفاده از ظرفیت کامل شبکه موجود، کالیبره و اصلاح سازه های اندازهگیری موجود در شبکه، از بین بردن گیاهان کناره های کانال، آموزش زارعین و بهره برداری شبانه روزی از شبکه، تغییر نحوه آرایش شبکه و بهره برداری از آن، اجرای برنامه های پایشی و بازبینی های دورهای و تغییر و اصلاح مقاطع مقاطع کانال ها پیشنهاد می شود.

راندمان انتقال، تلفات آب، شبکه آبیاری دز، کانال های اصلی و فرعی سبیلی و E4