هومن قهرمانی - استادیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری، شهرسازی و هنر اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد،
محمود نقوی دشت بیاض - دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد،

فضاهای عمومی به عنوان ظرف فضایی حیات جمعی مردمان، در دوره معاصر، همگام با تغییرات روزافزون سبک زندگی فردی و جمعی جوامع، دگرگون شده اند و شکل های جدیدی را تجربه نموده اند. این تغییرات گاه آرام و بر مدار طبیعی تحولات شهر منطبق بوده و گاه تحت تاثیر طرح ها و برنامه های شهری، سریع و یکباره رخ نموده اند. بافت مرکزی شهر مشهد در پیرامون حرم مطهر رضوی، نمونه ای از تغییرات یکباره در فضاهای عمومی است. پرداختن به موضوع گسترده، مهم و ذوابعاد فضاهای عمومی در این بافت، پیش از هرچیز نیازمند شناسایی و طبقه بندی فضاهای در حال شکل گیری در این محدوده است که می تواند راه را برای پژوهش ها و تحلیل های بعدی هموارتر نماید. برای نیل به این هدف، ابتدا با مرور تعریف و نظرگاه های گوناگون نسبت به فضای عمومی، معیاری برای شناسایی این فضاها فراهم آمده است. سپس، تلاش های قبلی برای گونه شناسی فضاهای تحلیل شده و با ابزاری جدید برای گونه شناسی فضاهای عمومی شهری تدوین شده است که با استفاده از آن و مبتنی بر تحلیل اسناد طرح، فضاهای عمومی قطاع دوم طرح نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر تحلیل گردیده است. آنچه مشهود است، این مهم است که بیشترین سطح فضاهای عمومی در این محدوده، مراکز خرید و فضاهای تجاری خصوصی هستند که چهره جدیدی را برای این محدوده تصویر خواهند کرد و بر زندگی و الگوهای رفتاری شهروندان و زایران آثار جدی برجای خواهند گذاشت.

فضای عمومی، فضای شهری، گونه شناسی، مشهد، بافت پیرامون حرم مطهر