سید طاها رضویان - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد دماوند
وحید ستایش فر - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین
ماهان ابراهیمی - دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی توسعه منطقه ای دانشگاه علامه طباطبایی تهران
غلامرضا لطیفی - دانشیار گروه برنامه ریزی اجتماعی علامه طباطبایی تهران

ما در این گزیده به دنبال بررسی توسعه شهری تهران عهد قاجار مقارن با انقلاب صنعتی اروپا و تاثیرات مهمی که این امر بر توسعه شهری تهران داشته هستیم. تهران شهری است که همزمان با توسعه شهری اروپا به طور شایسته با این مسیر همراه نبوده و تنها جلوه ای از پیشرفت های انقلاب صنعتی را به خود می گیرد. در واقع شهر در ایران همگام با حکومت مرکزی دوران رشد و افول خود را طی میکند. حکومت مرکزی نقش بارزی در تغییر و تحول ها داشته و بسته به اینکه حکام تحت تاثیر چه عواملی باشند ، دگرگونی ها به همان سمت گرایش پیدا میکنند. هر چند پای کشورهای استعمارگر از زمان صفویه تا قاجار باز می شود اما در زمان صفویه بدلیل قدرت نظامی روابط با خارجیان ضرری برای ایرانیان ندارد، اما در دوران قاجاریه به دلایل ضعف اداره حکومت و سست شدن پایه اقتصادی وعدم توجه به صنایع داخلی، واگذاری امتیازات به دول خارجی، ایران به کشوری عقب مانده تبدیل می شود. از طرف دیگر ارتباط با اروپا و نزدیکی با کشورهایی نظیر ترکیه و مصر و سفرهای ناصرالدین شاه به فرنگ که باعث ترغیب وی به اماده سازی شهر بر اساس اقدامات شهرسازی اروپا شد، تحصیل کردن معماران ایرانی در فرنگ و حضور معلمان اروپایی در دارالفنون، ورود وسایل نقلیه به سیستم حمل و نقل شهری، در واقع به ایجاد هرج و مرج بیشتر دامن می زنند. در نتیجه، دستاوردهای مدرن تمدن غرب،بیش از پیش وارد فضای شهری شده و تاثیرخود را بر تمامی ارکان جامعه (از جمله بر معماری مسکونی) باقی می گذارد، به دنبال این اوضاع، شهرنشینی نیز سرنوشتی بهتر از تجارت و اقتصاد کشور ندارد و به عبارتی توسعه شهری تهران در این زمان کلید می خورد اما بدون داشتن برنامه و یک چشم انداز بلند مدت.

تهران، توسعه شهری، قاجار، انقلاب اسلامی