آزیتا بلالی اسکویی - استاد راهنما ، عضو هیات علمی دانشکده هنر ومهماری تبریز
پریسا فرهادی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد هریس

روابط نزدیک شفافیت و نور در معماری را می توان در عناصری مانند ارسی، گنبد، هشتی و ایوان -که هر یک از آنها روابط مستقیمی با مفاهیمی مانند روزنه، تجزیه، انعکاس، رنگ و سایه دارند- پیدا کرد. در این معماری، نورگیرها مهمترین و اساسی ترین ارتباط دهنده ی بین شفافیت و نور می باشند که نقش چند سطحی در فراهم کردن نور، میدان دید و یک ارتباط بین فضای درونی و بیرونی ایفا می کنند. این نورگیرها ممکن است در ساختمان پوششی را بسته به نیازها و خواسته ها سازنده یا استفاده کننده ایجاد کرده باشند؛ مانند دیوارها و یا سقف. برای مثال، نورگیرها در انواع مختلف ساختمانها از جمله مساجد، نفوذ روشنایی طبیعی روز را که منجر به خلق فضایی معنویی میشود؛ فراهم میکنند. از چشم اندازهای مختلف، از طریق یک دیدگاه مفهومی نسبت به شفافیت به عنوان یک مرز خاص بین داخل و خارج که با گسترش طیف چشمی، حرکت چشمی و فیزیکی ایجاد میشود که میتواند منشا مفهوم شفافیت را برای مفاهیم تداوم، ثبات، روشنایی و سیال بودن فضا تعریف کند. در این بحث، پدیدهی ساختاری و مفهوم معنویت و شفافیت در کنار نورگیرها -که اهمیت بیشتری دارند- مورد بررسی قرار می گیرد. در واقع میتوان تعداد زیادی از شبستانها را در ساختمانهای ایرانی نشان داد که به منظور دستیابی به پیوستگی و روشنی فضا یک مسیر پیوسته از طریق فضاهای معماری متعدد ایجاد میکنند. از نقطه نظر دیگر و با در نظر گرفتن مصالح به عنوان مهمترین عنصر شفافیت در ساختمانها، میتوان در ایران شیشه و سنگ را مورد اشاره قرار دارد. به عنوان مثال، مسجد جامع یزد، دارآلشتا، مسجد جامع اصفهان و شاه چراغ در شیراز، نمونه هایی هستند که در آنها نور از طریق استفاده از مواد شفاف مانند سنگ مرمر روشن و یا شیشه رنگی فراهم شده است. با این حال، وجود نور به واسطه ی شفافیت فیزیکی و فراتر از آن، به عنوان شفافیت معنوی در معماری ایران در حالی که میزان نور مناسبی را برای فضاهای داخلی ایجاد میکند؛ میتواند حس معنویت و خلوص را ایجاد نماید.

مسجد، نور، شفافیت، معماری ایرانی