انور رییسی - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه سیستان و بلوچستان،
مرتضی عرفانی - دانشیار. دانشگاه سیستان و بلوچستان.

در مقاله پیشرو درصدد تبیین فاعلیت خداوند از نظر دو فیلسوف بزرگ اسلامی سهروردی و ملاصدرا و مبانی فکری این دو در این مساله است. چگونگی فاعلیت الهی ازمسایل بسیار مهم در فلسفه اسلامی است، یکی از اقسام فاعلیت خداوند، فاعل بالرضا است. در فاعل بالرضا، افزون بر این که فعل از روی شعور صادر می شود، فاعل نیز در انجام آن مختار است. شیخ اشراق فاعلیت خداوند متعال نسبت به اشیا را از سنخ فاعلیت بالرضا می داند و اصول و مبانی فلسفه سهروردی در تبیین فاعلیت حق خداوند فیض و افاضه و اشراق و قاعده نور و ظلمت است که به تصریح خود ایشان با تبعیت از حکمای فارس بدان رسیده است. ملاصدرا در فاعلیت خداوند قایل به فاعل بالتجلی است، فاعل بالتجلی همان قسم دوم از فاعلیت بالعنایه ای است که در آن علم به نظام احسن که در مرتبه قبل از تحقق فعل است علمی است عین ذات نه علمی ارتسامی و زاید بر ذات. قاعده الواحد، اصالت وجود، تشکیک وجود، جعل وجود و قاعده بسیط الحقیقه کل الاشیاء و لیس بشیء منها از مبانی فکری ملاصدرا در تبیین فاعلیت بالتجلی می باشند.

سهروردی، ملاصدرا، فاعل بالرضا، فاعل بالتجلی