احمدرضا آقاخانی - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران

یکی از موضوعات مهم و مناقشه برانگیز در تفسیر قرآن، شناسایی ذوالقرنین است. مفسران مسلمان از دیرباز در این باره به بحث پرداخته، و ویژگی های مذکور در قرآن کریم برای ذوالقرنین را با چندین مصداق متمایز منطبق نمودهاند. از جمله، گروهی ذوالقرنین را از پادشاهان قبیله حمیر در یمن، و سدی را نیز که بنایش در قرآن کریم به وی منسوب شده است، همان سد مشهور مارب دانسته اند. گروهی نیز بر این باورند که ذوالقرنین همان اسکندر مقدونی است. گروهی نیز، او را همان کورش کبیر، پادشاه هخامنشی میدانند. فرضیه اخیر، نخستین بار توسط ابوالکلام آزاد و در تفسیر وی ترجمان القرآن مطرح گردیده است. وی در تفسیر خویش کوشیده است با مطالعه ای انتقادی، نخست یکایک فرضیات پیشین را نقض، و آن گاه به شیوه ای تحلیل گرایانه نقل های قرآن در باره ذوالقرنین را با شواهد باستان شناسانه، تاریخی، زبان شناسانه و جغرافیایی تطبیق دهد و از دیدگاه خویش دفاع نماید. در این پژوهش آرا و نظرات مختلف را بررسی خواهیم کرد و موافقان و مخالفان ابوالکلام آزاد را برخواهیم شمرد.

قرآن، ذوالقرنین، اسکندر مقدونی، کورش کبیر، ابوالکلام آزاد