سلمان زارع - استادیار دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران

فرسایش بادی یکی از جنبه های مهم تخریب اراضی در مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شود. به دلیل مشکلات اساسی ایجاد شده در اثر حرکت تپه های ماسه ای و تاثیرات بد آن ها بر شهرها، روستاها، مناطق مسکونی، کارخانه های صنعتی، خطوط ارتباطاتی، اراضی زراعی، شبکه های آبیاری و زهکشی و آلودگی هوا، مقابله با حرکت تپه های ماسه ای و تثبیت آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. کوشش های انجام گرفته برای محدود کردن صدمات ناشی از ماسه های بادی، تاریخچه ای طولانی دارد. به منظور کنترل فرسایش بادی به ویژه تثبیت ماسه های، روان فعالیت های گسترده ای در کشور انجام شده است. این فعالیت ها از طریق اقدامات بیولوژیک مانند نهال کاری، بذرکاری و بذرپاشی و اقدامات فیزیکوشیمیایی مانند مالچ پاشی با استفاده از مواد نفتی انجام شده است. از جمله اقدامات مهمی که از چندین دهه قبل، در زمینه کنترل فرسایش بادی و تثبیت ماسه های روان درکشور صورت گرفته است، می توان به مالچ پاشی اشاره کرد. هرچند استفاده از این ماده، زمانی جزو بهترین راه حل ها برای تثبیت ماسه های روان بود، بااین حال اثرات مالچ نفتی بر روی جوانه زنی بذر و استقرار گیاه، مشکلات بهداشتی، محیط زیست و هزینه های آن همواره از دغدغه های مسیولین امر و محدودیت های کاربرد آن بوده است. از طرف دیگر با پیشرفت تکنولوژی و افزایش مصرف فراورده های نفتی، امروزه دیگر مالچ نفتی ترکیب پسماند محسوب نشده و درنتیجه استفاده از آن برای فرایند تثبیت تپه های ماسه ای با محدودیت هایی مواجه شده است. از این رو، علاوه بر محروم شدن از سایر فرآورده هایی که می توان با تصفیه این ماده استخراج نمود، هزینه زیاد حمل مالچ نفتی از پالایشگاه تا عرصه کار و سایر موارد ذکرشده، ضرورت استفاده از ترکیب ها و روش های کارآمدتر و ارزان تر را بسیار ضروری نموده است. در این مقاله سعی شده است با مروری بر اقدامات صورت گرفته در زمینه مقابله با بیابان زایی، تاریخچه استفاده از مالچ نفتی و مالچ های جدید بیان گردد.

بیابان؛ بیابان زدایی؛ خاکپوش؛ ماسه بادی