محمود ارحمی - مدیر پروژه و کارشناس ارشد شرکت مهندسین مشاور سازه پردازی ایران
فیروز بهادری خسروشاهی - استادیار گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی مشاور عال

وقوع سیلآبهای بزرگ در رودخانه هلیل رود همه ساله خساراتی را به اراضی حاشیه این رودخانه وارد می آورد. در این راستا احداث سد جیرفت و بهره برداری ازآن با هدف مهار سیلآب و استفاده بهتر از منآبع آب این رودخانه صورت گرفته است این سد از نوع بتنی دوقوسی می باشد که مجهز به دو دریچه قطاعی که برروی سرریزهای اوجی قرار دارد و دودریچه میانی و تحتانی که قآبلیت عبوردهی جریان در آنها به ترتیب برآبر با 164،3300،2750 متر مکعب بر ثانیه می باشد. در طول انجام مطالعات مهار سیلآب رودخانه هلیل رود مشخص گردید علیرغم اینکه یکی از اهداف احداث این سد مهار سیلآب می باشد، ولیکن سناریوهای ارائه شده جهت بهره برداری ازسد در شرایط سیلآبی توسط مهندسین طراح سد (شرکت استوکی - سوئیس) اثرات چندانی بر کاهش پیک سیلآب ورودی به سد ندارد. بر این اساس علاوه بر سناریوهای ارائه شده توسط شرکت استوکی (3سناریو) ، با توجه به قآبلیت های سیستم کنترل جریان سد، جهت بهره برداری ازمخزن سد جیرفت تعریف شد و سپس رفتار مخزن در این سناریوها با استفاده از جریان سد، جهت بهره برداری از مخزن سد جیرفت تعریف شد و سپس رفتار مخزن در این سناریوها با استفاده از نرم افزار HEC-HMS مورد شبیه سازی قرار گرفت. با انجام روند یآبی سیلآب با دوره برگشتهای 2 تا 200 سال در هر یک از سناریوهای 9 گانه یاد شده با استفاده از مدل HEC-HMS رفتار تمامی سیلآبها در سناریوها ی مورد بحث مشخص گردید. با انجام این مراحل و پس از بررسی خروجی های مدل که شامل حداکثر تراز آب داخل مخزن، زمان تاخیر بده حداکثر سیلآب و درصد کاهش آن بود، بهترین سناریو درجهت استفاده بهینه و ایمن از مخزن سد ارائه شد و براساس بررسی های انجام شده محرز گردید که در شرایطی که تراز اولیه سطح آب در مخزن 1184 متر(تراز نرمال) باشد و ازاین تراز به بعد دریچه های سرریز کاملاً باز و دریچه های میانی 50% باز باشد، بده اوج سیلآب 100 ساله به عنوان سیلآب طراحی به میزان 17% کاهش یافته و پدیده روگذری نیز اتفاق نمی افتد ضمن اینکه پس از فروکش نمودن سیلآب تراز سطح آب در مخزن به رقوم اولیه (1184) می رسد و ذخیره مخزن نیز حفظ می گردد.

روندیآبی مخزن، مهار سیلآب، سد جیرفت، مدل HEC-HMS