سیدعلیرضا آشفته - دانشجوی دکترای زمین شناسی اقتصادی

عناصر نادر خاکی زمانی که تحت عنوان کانسارهای بزرگ و غول پیکر معرفی میگردند، نامتعارف هستند. منابع این ذخایر اغلب به عنوان به صورت اکسید عنصر نادر خاکی مجموع در نظر گرفته میشوند، اما اهمیت یک ذخیره ممکن است در ارتباط با عیار گروهی محدود یا مجزایی از عناصر باشد. با در نظر گرفتن مجموع منابع REE دنیا تنها یک ذخیره (Bayan Obo) میتواند تحت عنوان ذخایر غول پیکر معرفی گردد(107×> 1.7 تن حاوی فلز)، اما بازهای از سایر کانسارها تحت عنوان بزرگ (> 1.7×106 تن) طبقه بندی می شوند. بجز ذخایر طبقه بندی نشده قابل تخمین از کانسار IOCG المپیک دم، تمامی این ذخایر در ارتباط با فعالیت آذرین آلکالن و یا کربناتیت ها یا نفلین سینیت های آگپاییتی میباشند. مجموع ذخایر این کانسارها بایستی در ارتباط با مقیاس ذخیره آذرین اولیه باشد، اما عیار عملکرد پیچیده ذخیره آذرین، تبلور ماگمایی، تعدیل گرمابی و غنی سازی زون سوپرژن طی هوازدگی خواهد بود. داده های ایزوتوپی نشان می دهند منابعی که منجر به تشکیل ذخایر REE عظیم می شوند در گوشته لیتوسفر نیمه قاره ای توسعه یافته اند و بواسطه فعالیت ماگمای صعود کننده (plume) یا توسط فرورانش پیشین، از نظر عناصر جزیی غنی شده اند. فعالیت مجدد چنین گوشته های غنی شده در مناطق نسبتا محدود از نظر جغرافیایی ممکن است نقش مهمی در تشکیل اغلب کانسارهای بزرگ (بعنوان مثال کانسار Bayan Obo )ایفا کرده باشد. فعالیت گرمابی شامل سیالات حاصل از منابع ماگمایی تا جوی منجر به توزیع مجدد REE و افزایش عیار می گردد که این امر به کانی شناسی اولیه و در دسترس بودن لیگاندها(حمل کننده های فلزات) بستگی دارد. هوازدگی و غنی سازی سوپرژن کربناتیت ها نقش مهمی در تشکیل پرعیارترین کانسارها در (MountWeldاسترالیا) و (Tomtorروسیه) داشته اند. برای REE مجزا با بالاترین عیار اقتصادی موجود( Nd و HREE)، مرزهای بین طبقه های عظیم و غول پیکر دو برابر فراوانی کمتری داشته و کانسارهایی که از این عناصر غنی شده اند (سیستم های آگپاییتی، کانسارهای جذب یون) ممکن است جنبه اقتصادی بسیار مهمی در آینده ای نزدیک داشته باشد.