جهانگیر امیری - دانشیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
فاروق نعمتی - استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه پیام نور، ایران

شعر عتاب و شکوی در دوره مملوکی دارای ویژگی های متعددی است. این فن شعری به اوضاع سیاسی و اجتماعی این دوره همچون فقر کشنده و شرایط سخت زندگی مردم می پردازد و در تلاش است تا سیاست های ظالمانه و رویکردهای اشتباه پادشاهان مملوکی و والیان آنان را در مقابل توده مردم، به چالش کشیده و مورد نقد اجتماعی قرار دهد. البته گاهی چنین نقدهایی با فکاهه گویی نیز همراه است که از شدت این انتقادها می کاهد. شعر شکوی در عصر مملوکی، منبع مهمی برای آگاهی و اطلاع از واقعیت زندگی سیاسی و اجتماعی این دوره محسوب می شود. بر همین اساس، این مقاله بر آن است تا فن شعری شکوی و عتاب را در این برهه زمانی مورد بررسی قرار دهد. مهم ترین یافته های این پژوهش بیانگر آن است که شعر شکوی در عصر مملوکی، رنگ و بویی سیاسی و اجتماعی به خود گرفته و با اسلوبی همراه با سخریه و سبکی طنز آمیز، در راستای به تصویر کشیدن رنج و درد مردم است. از همین روی، شعر شکوی در دوره ممالیک دارای جایگاهی بی نظیر و ممتاز در درازنای شعر عربی است و پیش از این دوره، این گونه فن شعری کمتر مشاهده شده است. روش تحقیق در این پژوهش، به صورت تحلیلی- توصیفی و با استفاده از نمونه های زیبای شعری در عصر مملوکی است که دارای مضمونی همراه با شکوی و عتاب است.

دوره مملوکی، حیات سیاسی و اجتماعی، شعر شکوه و عتاب، فقر، فساد والیان