تحلیل گفتمان انتقادی داستان مرگ بونصر مشکان بر اساس رویکرد نورمن فرکلاف

تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی نوین در تحلیل گفتمان است که در دهه های اخیر، در طیف وسیعی از پژوهش ها در رشته های ادبیات و روانشناسی به کار گرفته شده اسات. اگرچه رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی رابطه زبان، قدرت، ایدیولوژی و گفتمان را در اولویت قرار می دهد، اما ادبیات ملت ها را نیز می توان در چارچوب گفتمان انتقادی و نقد زبانشناختی تحلیل و تفسیر کرد. تاریخ بیهقی از جمله آثاری است که بررسی آن در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی میسر است و به تحلیل گر امکان می بخشد تا رابطه قدرت، ایدیولوژی و گفتمان را در این اثر آشکار سازد. این پژوهش بر آن است تا با بررسی زبان شناختی داستان ((مرگ بونصر مشکان)) از تاریخ بیهقی، به لایه های زیرین و پنهان متن و یعنی وضعیت رابطه قدرت ایدیولوژی در عصر غزنوی - برسد و با کنار هم گذاشتن ایدیولوژی های مختلف در درون متن، به آشنایی زدایی انتقادی دست پیدا کند. برای این کار، از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف استفاده می شود و متن در سه لایه توصیف، تفسیر و تبیین مورد تحلیل قرار می گیرد. در سطح توصیف، بیشتر بر انتخاب نوع واژگان، شخصیت ها و جنبه های استعاری تاکید شده است که دیدگاه ایدیولوژیک نویسنده را بیان می کند. فضای سرد و بیروح حاکم بر داستان، اختناق اوضاع اجتماعی آن دوره و حس آزادی طلبی توام با یاس شخصیت اصلی داستان که در کلمات و عبارات متن نهفته و نویساده با هنرمندی تمام آنها را کنار هم آورده است، از ویژگی های برجسته این بخش به شمار می آید. در سطح تفسیر، بحران عاطفی و روانی حاکم بر اجتماع آن دوران و گفتمان طیف های مختلف با پیوندی بینامتنی تفسیر میشود. در سطح تبیین، تقابل آسایش روحی و پریشانی، تعهد و بی تعهدی، وفاداری و خیانت، دوستی و دشمنی، همگی، فضای داستان را در هیجان تقابلی فرومی برد.

Keywords:

تحلی گفتمان انتقادی , نورمن فرکلاف , تاریخ بیهقی , مرگ بونصر مشکان