سیدعبدالرضا سعادت - سازمان نقشه برداری کشور دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، دانشکده
مهدی نجفی علمداری - دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، دانشکده مهندسی ژئودزی و ژئوماتی
یحیی جمور - سازمان نقشه برداری کشور

سیستم ارتفاعی اُرتومتریک به عنوان اصلی‌ترین مبنای تعیین‌موقعیت‌مطلق ارتفاعی در ژئودزی، در کاربردهای عملی با افزودن تصحیح‌اُرتومتریک به مشاهدات ترازیابی بدست می‌آید. مساله اساسی در محاسبه این تصحیح، تعیین مقدار شتاب‌ثقل‌متوسط در امتداد خط ‌شاغولی در داخل‌زمین، بین سطح‌ آن و ژئوئید، می‌باشد. معمولاً در اکثر کشورها بدلیل سادگی روابط از روش (1890)Helmert که مبتنی بر گرادیان‌ثقل پوآنکاره- پری است، برای تعیین این کمیت استفاده می‌شود. در این مقاله مقدار شتاب‌ثقل‌متوسط با استفاده از روش‌های محاسباتی‌دقیقِ حذف توپوگرافی و جایگزینی مجدد آن محاسبه شده و بر اساس آن تقریب‌های استفاده‌شده در این روش اصلاح می‌گردد. با محاسبات‌ انجام‌شده بر روی تعدادی از ایستگاه‌های شبکه‌ترازیابی درجه1 ایران در منطقه‌تست با ماکزیمم ارتفاع 2700m ، مقدار تصحیحات بدست‌آمده نسبت به روش Helmert می‌تواند به 18cm- برسد که ناشی از درنظرگرفتن اثر ‌پوسته‌کروی‌بوگه، عوارض با طول‌موج‌های‌کوتاه و بلند ناهمواری‌های‌توپوگرافی، تغییرات جانبی دانسیته‌توپوگرافی و گرادیان‌ارتفاعی هوای‌آزاد در میدان‌ثقل زمین‌واقعی است. به ‌منظور برآورد دقت روش‌ ارائه‌‌شده، با مقایسه شتاب‌ثقل‌متوسط اندازه‌گیری‌‌شده در چاه اکتشافی در کشور آلمان تا عمق 499.7m و محاسبات مربوطه، انحرافی به ‌اندازه 0.481mGal از مقدار شتاب‌ثقل‌متوسط‌‌واقعی بدست آمد که خطایی کمتر از 0.1cm در محاسبات مربوط به تعیین ارتفاع‌اُرتومتریک نقطه مذکور، ایجاد خواهدکرد.

ارتفاع‌اُرتومتریک Helmert، تصحیح‌اُرتومتریک، شتاب‌ثقل‌متوسط، اثر جاذبی ناهمواری‌های‌توپوگرافی و گرادیان‌ارتفاعی هوای‌آزاد