روح اله اسلامی - دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی
غلامرضا خواجه سروی - دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی

آنچه ابن خلدون در مورد چرخه ظهور و سقوط عصبیت در حکومتهای قبیله ای مینویسد در مورد ایران صدق نمیکند چرا که وجود طبقاتی چون دهقانان، نهادهایی چون وزارت، سازه های چون قنات، رسومی چون وقف باعث شده است در ایران مبانی حکومت مندی فضاهای تنفسی داشته باشد که خارج از تکنیکهای تغلب استبدادی تعریف شود. برای نمونه میتوان به متن سیاستنامه خواجه نظام الملک اشاره کرد که در آن علی رغم داشتن روحیه اشاعری و حکمت عملی اندرزی ایرانشهری (رستم وندی،(1388 شیوه های بسیار خردورزانه ای از اعمال و محدودکردن قدرت را ترسیم میکند. ایرانیان علاوه بر فقه، حکمت، عرفان شیوهای به نام اندرزنامه نویسی داشته اند که میراث تداومی ایران باستان آنهاست و در این شیوه، تکنیکهایی برای حکومتمندی پیشنهاد و پیاده کرده اند که با آنکه در عصر حکومتمندی متافیزیک به سر میبرد، اما نشانههای واقع گرایی و مصلحت گرایی از چرخش امور عمومی را در خود جای داده است. این مقاله با استفاده از ادبیات تیوریک حکومتمندی به دنبال ترسیم تکنیکهای اعمال قدرت و محدود کردن قدرت در سیاست نامه خواجه نظام الملک میباشد و با ارایه یک مدل تیوریک به نقد و ارزیابی آن میپردازد.

سیاست نامه، خواجه نظام الملک، تکنولوژی قدرت، حکومت مندی