کبری راستگو - استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم ، دانشکده تربیت مدرس ، مشهد، ایران
فرشته فرضی شوب - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گلستان، گرگان، ایجاد

هم معنایی به عنوان یکی از پر بسامد ترین روابط معنایی در گفتمان قرآنی، از اهمیت ویژه ای در دانش معنی شناسی معاصر ، به ویژه الگوی تحویل مولفه ای برخوردار است. این الگو معنایی که گستره مفهومی یک واژه را متشکل از اجزای کوچک تری به نام مولفه های معنایی می داند و با تجزیه مولفه ها، شباهت ها و تفاوت های میان واژه های مرتبط را بیان می کند، نقش بسزایی در تبیین هم معنایی برعهده دارد. به این تصور، مقاله حاضر کوشیده است تا با استفاده از این قضیه معنا شناختی، مختصه های معنایی واژگان هم معنا را بررسی کرده، اشتراکات و تفاوت های معنایی هر یک از آنها را باز نماید و نفش این عناصر را در تعیین موقعیت خاص و تمایز محیط زبانی واژگان مذکور تبیین کند .بدین منظور، ابتدا چند مفهوم هم معنا از میان انواع کلمه(فعل و اسم) به طور تصادفی انتخاب، و آنگاه مولفه های اصلی معنا ساز آنها ضمن ریشه یابی و کاربرد قرآنی هر یک مشخص شد. بررسی ها نشان داد که در قرآن، انتخاب یک واژه خاص از میان واژگان هم معنا ، براساس محیط زبانی و نیز در مواردی بر مبنای بافت موقعیتی متن صورت گرفته است. هر بافتی ترکیب مولفه های خاصی را می طلبد که این مولفه ها فقط در یکی از واژگان هم معنا وجود دارد.از این رو ، جابه جایی واژگان هم معنا ممکن نیست؛ چرا که این امر به انحراف از معنی اراده شده خواهد انجامید.

هم معنایی، تحلیل مولفه ای، گفتمان قرآنی