جلال صادقیان - استادیار گروه عمران دانشگاه بوعلی سینا
حسین میرزایی - دانشجوی کارشناسیارشد عمران دانشگاه بوعلی سینا

اهمیت فزاینده تامین ایمنی سدهای بزرگ به منظور کاهش خسارت های مالی و به حداقل رساندن تلفات جانی، سبب انتخاب سیل با دوره بازگشت بسیار بالا به عنوان سیلاب طرح سرریزها شده است. انتخاب سیل بزرگتر نیز، افزایش ابعاد و هزینه های تخلیه کننده های سیلاب را به همراه خواهد داشت. این افزایش هزینه و ابعاد، توجیه اقتصادی پروژه را تحت الشعاع قرار داده و گاه ارایه یک طرح منطقی را دشوار کرده است. استفاده از خاکریزهای شسته شونده (فیوزپلاگ) به عنوان روش موثر و اقتصادی، توانایی تخلیه سیلاب و کمک به سرریز اصلی را داشته و میتواند به صورت ترکیبی با سرریز اصلی مورد استفاده قرار گیرد. استفاده از خاکریزهای شسته شونده به جهت کاهش خطر شکست سد، افزایش ظرفیت مخزن، کاهش هزینه ساخت سرریز و اقتصادیترشدن طرح مورد توجه قرار گرفته است. زمانیکه میزان سیلاب از ظرفیت سرریز اصلی و دیگرخروجی های سد، فراتر رود با بالاآمدن تراز آب مخزن تا رقوم طراحی فیوزپلاگ، خاکریز شکاف برداشته و به روش کنترل شده شسته می گردد. در این مقاله، تحقیقات صورت گرفته در این زمینه به صورت تیوری و تجربی مورد بررسی قرار گرفته است. بر طبق نتایج به دست آمده، سرعت فرسایش جانبی در این نوع سرریزها، تابعی از فرسایش مصالح پایین دست می باشد و به مقاومت هسته بستگی ندارد. همچنین عدم استفاده از مصالح فیلتر در طراحی خاکریز باعث کاهش نرخ فرسایش جانبی می گردد. در طراحی نوع ناهمگن این سرریزها هسته رسی به سمت پاییندست پوسته متمایل است. نتایج به دست آمده نشان میدهد که مکان کانال راهنما تاثیر قابل توجهی بر نرخ فرسایش جانبی ندارد. همچنین رفتار جریان عبوری از شکاف خاکریزاز هیدرولیک سرریزهای لبه پهن تبعیت نموده و ضریب تخلیه آن در طول پروسه شستشو تغییر می کند.

خاکریزهای شسته شونده، فرسایش جانبی، سیلاب، مخزن