فاطمه طاهری - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، گرایش غنایی

بی گمان، سعدی شیرازی، یکی از مشهورترین سخن سرایان جهان است که بسیاری از اندیشمندان را به تحسین و شگفتی واداشته است. سعدی در سخن پردازی چنان مهارت والایی دارد که توجه همگان را به سوی خود جلب می کند. بررسی زبان شعر سعدی گامی است در جهت شناختن شگردهای هنری او در غزل. او با آگاهی کامل از ظرفیت های زبانی و شناخت دقیق ویژگی واژه ها آنچنان کلام را ورزیده است که او را به عنوان استاد مسلم سخن معرفی می کند. در این پژوهش، بر آنیم تا ظرفیت های زبان غزل سلسله موی دوست را واکاوی و تحلیل کنیم. ابزار پژوهش، بررسی عناصر شعر شامل: عاطفه، تخیل، موسیقی، زبان و شکل در بستر غزل است. پس از بررسی عناصر شعری مورد نظر و کم و کیف ارتباط و نسبت هر عنصر با عناصر دیگر، مهارت های زبانی سعدی در غزل سلسله موی دوست به عنوان مشت نمونه خروار بازخوانی و تحلیل می شود.پژوهش پیش رو، از نوع کیفی است که رویکرد آن توصیفی تفسیری ، روش داده یابی اش اسنادی (کتابخانه ای)، روش داده کاوی آن تحلیل محتوا و واحد تحلیل ، غزل و بیت است.در پایان، پژوهش به ما نشان می دهد که اولا، در بحث عاطفه و اندیشه به عنوان اصلی ترین عنصر شعر، من شاعر من انسانی و جهانی است و اندیشه او که بر محور عشق و زیبایی است، اصولی پایه ای و اساسی را تعلیم می دهد که از همه مهم تر هدف گذاری و ارزش گذاری در عالم عشق و زیبایی است و دیگر زیستن مبتنی بر اخلاق که از همه مهم تر دیگرخواهی را تاکید می کند؛ ثانیا، در بحث تخیل شاعر علی رغم حضور آرایه های ادبی در محدوده تکلف و تصنع باقی نماند بلکه لفظ و معنا به موازات هم بر کلام سایه افکنده اند و در برخورداری از صنایع ادبی اندازه نگه داشته است حتی آرایه ها نقاش عواطف و احساسات شاعرند و در خدمت غنای موسیقی غزل؛ ثالثا، در بحث موسیقی، شاعر از وزن جویباری و نرم سود می جوید که خواننده شعر قبل از اینکه متوجه صنایع به کار رفته شود جذب زیبایی و هماهنگی و لطافت آن ها می شود؛ رابعا، شاعر فرم درونی شعر را علاوه بر بهره مندی از عناصر عاطفه، تخیل، موسیقی، در قالب زبان (حروف هماهنگ و مناسب، واژه هایی که بیانگر احساسات شاعر هستند و نحو جملاتی که ساختار کاملی دارند) مستحکم تر می گرداند.

غزل سلسله موی دوست سعدی، عناصر شعر، عاطفه، تخیل، موسیقی، زبان و شکل