رضا نقدی - پژوهشگر بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی ،دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه فردوسی

در عصر تیموری و صفوی شخصیتهای بزرگی از تربت حیدریه برخاستند که هر یک نقشی به سزا در تحولات ایران و جهان اسلام داشتند. یکی از این افراد قاضی سلطان حسینی تربتی از رجال عصر شاه عباس اول صفوی است که تاکنون تحقیقی مستقل درباره وی منتشر نشده است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی استفاده از اسناد و منابع تاریخی به معرفی وی پرداخته است. نام قاضی / سلطان، نخستین بار در رویدادهای اوایل سلطنت شاه عباس مصادف با تسخیر خراسان و مشهد توسط ازبک ها به منابع راه یافته است. وی از سادات حسینی موسوی تربت بوده و نقابت سادات منطقه را بر عهده داشته است. قاضی سلطان تربتی به جهت اصابت رای و نفوذی که داشت، دست کم از سال 1000 ق از طرف شاه عباس، متولی آستان قدس و والی زاوه و محولا گردید. مدتی پس از آن احتمالا با حفظ سمت داروغه اصفهان شد که در این زمان کارهای او را در حرم مطهر رضوی وکیلش انجام می داده است. سپس در سال 1006 ق در سمت خود ابقاء و تیول تربت حیدریه به او داده شد. قاضی سلطان تا سال 1026 ق متولی آستانه بود و تربت را در تیول خود داشت. در این سال شاه عباس، قاضی خان سیفی الحسینی را از مقام صدار برکنار و قاضی سلطان را به این پست گماشت و تولیت آستانه را به میرزا محسن رضوی واگذار کرد. اما قاضی سلطان در همان روزی که به منصب صدار رسید، بیمار شد و برد از هشت روز در اردبیل درگذشت. از آثاری که از او در تربت باقی مانده بنای مزار قطب الدین حیدر است که در کتیبه آن از قاضی سلطان با نام ((سلطان محمود تربتی)) نام برده شده که تاریخ 1021 ق را دارد.

تربت حیدریه، قاضی سلطان تربتی، صفویه، متولی حرم رضوی، وزارت