محیا قوچانی - کارشناس ارشد، رشته معماری، مدرس دانشگاه پیام نور سمنان، ایران.
محمد تاجی - استادیار، دکتری تخصصی، دانشکده فنی مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود، ایران

پیشرفت، ترقی و گسترش هنر اسلامی در طول سال ها به وجود آوردنده ی طیف وسیعی از الگوهای هندسی دو بعدی و سه بعدی در معماری اسلامی بوده است و در این میان، ایران نقش مهمی در گسترش هندسه در معماری جهان اسلام داشته است. کاربرندی یکی از الگوهای اصیل و کهن در معماری ایران و حاصل شناخت معماران ایرانی نسبت به علم هندسه و ریاضیات پیشرفته است. هندسه گرا بودن کاربندی الهامی از طبیعت بیکران خداوندی می باشد و دارای ویژگی های دوران گرایی، رویش گرایی، درون گرا و مرکز گرا، قرینگی و چند لایگی می باشد. در صورتی که هندسه فراکتال دارای ویژگی هایی شامل هندسه ی غیر خطی، بی نظمی، غیر متعارف، هندسه نااقلیدسی، آشوب زدگی و قوانین خاص می باشد که بیانی از طبیعت گرا بودنش و نداشتن سکون آرامش هندسه ای می باشد. هدف پژوهش پیش رو، دستیابی به شناختی صحیح از هندسه ی کاربندی است. از آنجا که هندسه فراکتال، شکل نامنظم شکسته و خرد شده ای است اما به دنبال بیان نامنظم بودن و طبیعت گرا می باشد و از طرفی هندسه کاربندی در معماری ایرانی اسلامی دارای شکلی کاملا منظم و طبیعت گرا می باشد و از طرفی هندسه کاربندی در معماری ایرانی اسلامی دارای شکلی کاملا منظم و طبیعت گرا می باشد، تحلیل و مقایسه این دو سبک هندسه گرایی از دیگر اهداف این پژوهش می باشد. این تحقیق به کمک سامانه های صوری ریاضی انجام شده و به میزان زیادی به گزاره های قاعده مند وابسته است، لذا روش تحقیق این پژوهش روش استدلال منطقی و پژوهشی توصیفی تحلیلی می باشد. در این پژوهش ابتدا پیشینه ی رابطه ریاضی دانان به معماران و نقش هندسه در معماری مورد بررسی قرار گرفته و سپس با معرفی هندسه فراکتال و ارایه تعریف و نحوه ی شکل گیری انواع کاربندی، شباهت ها و تفاوت های موجود بین هندسه فراکتال و ارایه تعریف و نحوه ی شکل گیری انواع کاربندی، شباهت ها و تفاوت های موجود بین هندسه کاربندی و فراکتال که چگونه هم ترازی و هماهنگی خوبی با یکدیگر دارند، بیان شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که باز زنده سازی الگوی کاربندی مستلزم شناخت کافی نسبت به تمامی ابعاد موضوع نظیر گونه شناسی، شناخت ویژگی های هندسی، ساختاری و اجرایی آن است تدوین ساختار هندسی کاربندی، رسمی است که قابلیت ساماندهی تمامی مصادیق مربوطه را دارد.

ساختار هندسی، کاربندی، فراکتال، معماری ایرانی- اسلامی