هیرمند هامون؛ چالشی هیدروپلیتیک بر مناسبات ایران و افغانستان

کمبود آب به ویژه درمناطق خشک و نیمه خشک جهان از جمله مسایل و مشکلات مهم سده کنونی است. این وضعیت سبب شده است تا دسترسی و کنترل بر منابع آبی به ویژه بر منابع آبی مشترک به عنوان موضوعی ژیوپلیتیکی تجل ی یافته و به یکی از ابزارهای رقابت و درگیری بین کشورها، تبدیل شده است. از این رو، برخی از نظریه پردازان، سده کنونی قرن 21 را سده هیدروپلیتیک می نامند و بر این باورند که بیشتر جنگ ها و درگیریهای آینده ناشی از بحران کمبود آب خواهد بود. در این راستا، رودخانه هیرمند به عنوان بزرگترین رود فلات ایران و کشور افغانستان است که گسترش حوزه آبر یزی آن در فضای سرزمین دو کشور ایران و افغانستان و قرار گرفتن بخشی از مسیر آن به عنوان مرز دو کشور، باعث شده تا هیرمند به عنوان رودخانه ای بین المللی قلمداد گردد. قرارگرفتن سرچشمه های هیرمند و 95 درصد مس یر رودخانه در افغانستان و وابستگی شدید افغان ها به آب هیرمند، موجب برتری ژیوپلیتیکی افغانستان در مقابل ایران شده است و این کشور با استفاده از این مزیت، ایران را همواره به موضع انفعال کشانده، بطوریکه خسارتهای جبران ناپذیر مادی، غیرمادی به منطقه جنوب شرق ایران وارد شده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع اسنادی وزارت امورخارجه، وزارت نیرو - و مطالعات کتابخانه ای و با اتخاذ رویکردی تاریخی سیاسی، ضمن اشاره به مباحثه یدروپلیتیک، در پ ی پاسخ به این پرسش کلیدی است که کدام عوامل در ایجاد وضعیت کنونی حجم کم آورده رودخانه هیرمند و خشک شدن هامون ها و در - پی آن بروز برخی نوسانات در مناسبات سیاسی دوکشور ایران و افغانستان تاثیرگذار بوده اند یافته های این پژوهش نشان می دهد که عوامل مختلفی از جمله مداخله تاثیرگذار دولت انگلستان در جریان حکمیت های انجام شده، وقوع طولانی مدت خشکسالی های دورهای، تاسیسات احداث شده در قسمت بالا دستی هیرمند، اختلاف نظرها ی ایدیولوژیک و ... در شکل - گیری این مسیله نقش اساسی داشته اند.

Keywords:

هیدروپلیتیک , رودخانه هیرمند , تنش سیاسی , ایران , افغانستان