حسین عبدی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، مرکز تهران جنوب

(صفت) یکی از انواع کلمه است که (حالت و چگونگی چیزی یا کسی را می رساند) ( قریب و دیگران، 56:1378). با تحقیق در زمینه چگونگی کاربرد صفت در متون کهن فارسی دری، می توان به ویژگیهای سبک دوره ای و شخصی مولفان این متون، پی برد. نگارنده در این مقاله، به بررسی کاربرد انواع صفت از منظر دستور تاریخی، در کتاب ذخیره خوارزمشاهی تالیف حکیم سید اسماعیل جرجانی (434-531 ه.ق) پرداخته است. در زمینه موضوع این تحقیق، پیش از این، مقاله ای ارایه نشده است. تنوع و تعدد صفات در ذخیره خوارزمشاهی، یکی از ویژگیهای بارز این کتاب است. بررسی سبک نوشتاری حکیم جرجانی نشان می دهد که وی بر اصول و معاییر زبان و ادبیات فارسی اشراف تام داشت. این تسلط باعث شده است که کتاب او با آن که در حوزه آثار علمی قرار دارد سرشار از دقایق و لطایف انشایی و ادبی باشد. از نظر صرفی تنوعی چشمگیر در ساخت و کاربرد انواع صفت در این کتاب بزرگ دیده می شود و تقریبا از تمام اقسام صفت، نمونه هایی در آن آمده است. این نمونه ها، هم فارسی است و هم عربی. مولف فرزانه، در کنار تلاش برای ساخت و کاربرد صفات فارسی به جای صفات متداول عربی، ابایی از استعمال صفات عربی ندارد و گاه دو صفت مترادف عربی و فارسی را با هم به کار می برد. از نظر نحوی نیز این کتاب از تنوعی قابل توجه برخوردار است. انواع کاربرد صفت در جمله در خدمت انتقال مضامین کلام مولف بوده و به زیبایی تمام، رخ نموده است.

دستور تاریخی، فارسی دری، صفت، ذخیره خوارزمشاهی، حکیم سید اسماعیل جرجانی