علیرضا روحانی قهساره - دانشجوی کارشناسی ارشد عمران گرایش راه و ترابری، دانشگاه پیام نور واحد تهران شمال،ایران،
امیر روحانی قهساره - کارشناس عمران، دانشگاه دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر،ایران،

حجم بسیار بالای ترافیک در برخی شهرهای جهان به خصوص در 10سال اخیر، برنامه ریزان شهری و متخصصین ترافیک در این شهرها را بر آن داشته تا به دنبال روش ها و تکنیک هایی برای مقابله با این معضل برآیند. اوج نمود این مشکل در این گونه شهرها مربوط به ساعات پیک ترافیک و همچنین مسیرهای خاص ( به خصوص مسیرهایی با نقش عبوری بالا ) می باشد که با هجوم بی شمار وسایل نقلیه مواجه هستند. در کشور ما، اتکای بیش از حد به جابجایی با وسیله نقلیه شخصی باعث بسیاری از مشکلات حمل و نقل شده است. غافل از آنکه سفرهای بی رویه با وسیله نقلیه شخصی، فشار سنگینی بر اقتصاد و محیط زیست وارد آورده است . براساس آمارهای بانک جهانی، خسارت ناشی از آلودگی هوا در سال 1395 در کلان شهرهای ایران حدود 10 میلیارد دلار بیان شد که از این میزان حدود سه میلیارد و سیصد میلیون دلار متعلق به تهران است؛ که خودروها عامل 80درصد از این آلودگی هستند. بانک جهانی در سال 2004 خسارت ناشی از آلودگی هوا در ایران را حدود هفت میلیارد اعلام کرده بود که آمار جدید نشان دهنده افزایش بی سابقه میزان این خسارات به اقتصاد ایران است. همچنین طبق آمار سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران حمل و نقل عمومی 31درصد و تاکسی 22درصد و وسایل نقلیه شخصی 47درصد در جابجایی روزانه شهر تهران نقش دارند . آمارهای بیان شده نشان دهنده این است که استقبال مردم از حمل و نقل عمومی بسیار کم است و بیم آن می رود که با افزایش خودروهای موجود در تهران استفاده از وسیله نقلیه شخصی افزایش یافته و خسارات وارد بر اقتصاد کشور افزایش یابد. لذا لزوم اتخاذ سیاست هایی که منجر به استفاده کمتر از وسایل نقلیه شخصی و در مقابل تمایل بیشتر استفاده از حمل و نقل همگانی گردد به شدت احساس می شود. این سیاست ها به طور کل به دو دسته سلبی و ایجابی تقسیم می شوند. منظور از سیاست های سلبی، راهکارهایی است که با وضع قانون و مقررات صرفه اقتصادی را برای استفاده از خودروهای شخصی کاهش می دهد و استفاده از خودروی شخصی را محدود می نماید مانند اجرای طرح ترافیک ، افزایش هزینه سوخت ، افزایش هزینه پارکینگ و .... . در مقابل سیاست های ایجابی سیاست هایی هستند که استفاده از حمل و نقل عمومی ، پیاده روی و دوچرخه سواری و سایر روش های حمل و نقل های غیر موتوری را تشویق می نماید مانند ارتقاء سطح سرویس حمل و نقل عمومی، اجرای طرح های دوچرخه اشتراکی و ... . هنگامی که سیاست های تشویقی به درستی اجرا نشود و ناوگان حمل و نقل عمومی شهری روانی و کارایی لازم را نداشته باشد و کاربران از سرویس حمل و نقل عمومی ناراضی باشند، شهروندان به شیوه های دیگری از حمل و نقل روی می آورند که یکی از پیامدهای آن ازدحام خودروهای شخصی است. بیشتر کاربران حمل و نقل عمومی و سیستم اتوبوسی وجود مشکلات ذیل در سیستم فوق را دلیل گرایش خود به استفاده از وسایل نقلیه شخصی می دانند: - عدم راحتی و آسایش در ارتباط با موقعیت ایستگاه ها؛ - ترس از جراحت و صدمه دیدن در ایستگاه ها و داخل اتوبوس؛ - پایین بودن ایمنی و سلامت در رابطه با توانایی راننده و مسیر اتوبوس ها؛ - خدمات رسانی بسیار کند نسبت به وسایل شخصی، به خصوص زمانی که اتوبوس ها دارای توقف های زیاد هستند؛ - سوار کردن تعداد زیاد مسافر؛ - سطح پایین خدمات در سیستم اتوبوس رانی موجود و خدمات نا پایا؛ - ساختار شبکه پیچیده؛ مشکلات مذکور باعث شده اند که شهروندان برای برآورده کردن نیازهای دسترسی خود به طرف مدهای دیگر حمل و نقل همچون وسایل نقلیه شخصی گرایش پیدا کنند . از طرف دیگر مطالعات نشان می دهد که هرچه میزان درآمد در کشورهای در حال توسعه بالا می رود، استفاده از وسایل نقلیه شخصی نیز کاربرد بیشتری می یابد در حالی که تعداد استفاده کننده حمل و نقل عمومی در جهان در حال کاهش است. بررسی حمل و نقل از دو بعد عرضه و تقاضا حایز اهمیت است. تولید و توزیع مهم ترین واکنش های اقتصادی هستند که تقاضا برای حمل و نقل را آشکار می سازند. تامین چنین تقاضایی ، شبکه حمل و نقل و همچنین خطوط اصلی نقل و انتقالات مورد نیاز بین مکان های عرضه و تقاضا را به وجود می آورد. از این رو تقاضا برای حمل و نقل اصولا از عرضه خدمات حمل و نقل جدا نیست، زیرا هم تولید و هم توزیع و همچنین حرکات متقابل آن ها، از طریق ساخت و کارایی شبکه های حمل و نقل، شدیدا به یکدیگر وابسته هستند. در این میان سطح واقعی در آمد، رفاه، خصوصیت خدمت دهی، زمان سفر و قیمت از عمده ترین آن ها هستند و تاثیر مهمی بر تقاضای حمل و نقل دارند؛ بنابراین از آنجایی که اتوبوس ها با توجه به متوسط تعداد سرنشین آن ها در مقایسه با وسایل نقلیه شخصی سطح بسیار کمتری از خیابان ها و فضاهای شهری را اشغال می کنند، موجب کاهش بار ترافیکی و افزایش سرعت دسترسی و کاهش آلودگی هوا و کاهش آلودگی صوتی و صرفه جویی در سطح ملی و ... می شوند. لزوم توجه به رضایت استفاده کنندگان برای دستیابی به این امر مهم نباید نادیده گرفته شود.