بررسی تغییر الگوی بهره برداری از آبهای زیرزمینی در محدوده مطالعاتی مشهد-چناران با استفاده از تغییرات آبدهی قنوات انتخابی

قنات کانالی است که در زیر زمین به صورت افقی و با شیب ملایم برای استخراج ثقلی آب های زیرزمینی حفر می شود. بهره برداری از آب های زیرزمینی توسط قنات، یکی از نظام های بهره برداری سنتی مبتنی بر تعادل آب های زیرزمینی است. بررسی ها نشان می دهند، تغییر الگوی سنتی بهره برداری از منابع آب زیرزمینی تحت تاثیر تصویب دو قانون توزیع عادلانه آب، مصوب 1361/12/16 و قانون تعیین تکلیف چاه های آب کشاورزی فعال فاقد پروانه بهره برداری، مصوب 1389/04/13 قرار گرفته است. به منظور بررسی تغییر الگوی بهره برداری از آب های زیرزمینی در محدوده مطالعاتی مشهد-چناران، تغییرات آبدهی 30 رشته قنات انتخابی به صورت آماری بررسی و تجزیه و تحلیل شده است. بررسی و مقایسه شاخص های آماری محاسبه شده بیانگر این موضوع است که در کل دوره آماری، آبدهی قنوات از حداقل 1 لیتر در ثانیه تا حداکثر 371 لیتر در ثانیه اندازه گیری و گزارش شده است. بیشترین میانگین آبدهی مربوط به قنات نوچاه و کمترین آن نیز مربوط به قنات چمگرد است. آبدهی تمام قنوات انتخابی به جزء قنات زاک در طی دوره آماری دارای یک توزیع نامتقارن بوده و به سمت چپ و یا راست دارای چولگی است. همچنین تمام قنوات انتخابی به جزء قنات صامدی و قنات کلاته خلیل آباد دارای کشیدگی کمتر و یا بیشتر از نرمال می باشند. مقایسه شاخص های آماری تمرکز و پراکندگی آبدهی قنوات انتخابی در دو دوره، نشان می دهد به جزء قنات نوچاه که میانگین آبدهی آن در دوره زمانی دوم نسبت به دوره زمانی اول حدود 10/3 لیتر در ثانیه افزایش یافته، میانگین آبدهی سایر قنوات روند کاهشی دارند. بررسی ها در این زمینه نشان می دهد، کاهش آبدهی قنوات بیانگر تغییر الگوی بهره برداری از آب های زیرزمینی است. به عبارت دیگر، نوسان و کاهش تدریجی آبدهی قنوات باعث خشک شدن آن ها و در نهایت منجر به تغییر الگوی بهره برداری سنتی از آب های زیرزمینی (سیستم قنات) به الگوی مدرن (سیستم چاه) در دشت مشهد-چناران شده است.

Keywords:

دشت مشهد-چناران , قنات , تغییرات آبدهی قنات , تغییر الگوی سنتی بهره برداری از منابع آب زیرزمینی