کریم حسن پور - گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
آرش جوانمرد - گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
سید عباس رافت - گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
بهروز محمدنظری - مرکز اصلاح نژاد و بهبود تولیدات دامی کرج

شناسایی نحوه و میزان تغییرات تولید شیر و ترکیبات آن در طول دوره شیردهی از اساسی ترین و پایه ای ترین نیازهای پرورش دام های شیری است تا از این طریق نیازهای تغذیه ای و فیزیولوژیکی حیوان قابل پیش بینی بوده و امکان مدیریت تغذیه و تنظیم پروسه های اصلاح نژادی کارا میسر شود. مدل سازی منحنی ترکیبات شیر (مقدار و درصد چربی)، بررسی اثر عوامل محیطی بر پارامترهای منحنی و بررسی برهمکنش پارامترهای مذکور بر یکدیگر اهداف پژوهش حاضر می باشند. به این منظور، داده های 15065 و 15225 دوره شیردهی از نژاد خوزستانی به ترتیب برای صفات مقدار و درصد چربی و تعداد 9571 و 9721 دوره شیردهی از نژاد آذری به ترتیب برای دو صفت مذکور مورد استفاده قرار گرفت. زایش این گاومیش ها بین سال های 1371 تا 1388 توسط مرکز اصلاح نژاد رکوردبرداری شده بود. تابع وود برای منحنی های حیواناتی که در بازه زمانی زایش تا 240 روز تعداد حداقل 4 رکورد ماهانه ثبت شده داشتند، برازش داده شد و پارامترهای منحنی به صورت انفرادی به دست آمد و سپس اهداف تحقیق دنبال شد. نتایج نشان داد که درصد چربی شیر نژاد آذری در کل دوره شیردهی بیشتر از نژاد خوزستانی بود ولی به جهت تولید شیر کمتر نسبی آن، مقدار تولید چربی روزانه کمتری داشت. عوامل غیر ژنتیکی هر کدام به طریقی بر تغییرات منحنی صفات مورد بررسی موثر بودند ولی این تاثیرات بخصوص بر زمان و مقدار تولید در اوج تولید چربی یا قعر منحنی درصد چربی موثر بودند. آزمون همبستگی های فنوتیپی بین پارامترها برای منحنی مقدار و درصد چربی با یکدیگر الگوی معنی دار متفاوتی را نشان دادند. به طوری که شروع تولید، شیب مرحله افزایشی، شیب مرحله کاهشی، اوج تولید، در دو اکوتیپ همبستگی مثبت متوسط تا پایین را نشان داد در حالی که همین فراسنجه ها با روز اوج تولید و تولید کل 240 روز همبستگی معنی دار متوسط پایینی را نشان دادند. در نهایت می توان چنین استنباط نمود که گاومیش خوزستانی به جهت تولید شیر روزانه بالاتر در مقایسه با نژاد آذری دارای استعداد و توان ژنتیکی کمتری برای درصد چربی ولی توان ژنتیکی بیشتری برای مقدار چربی روزانه می باشد. روزهای 60-65 بازه زمانی تقریبی قعر منحنی درصد چربی گاومیش های ایرانی است که با اوج تولید شیر منطبق و همزمان است ولی اوج تولید چربی حدود 10-15 روز دیرتر اتفاق می افتد که در بازه زمانی تقریبی 75-90 روز بعد زایش می باشد. نتایج این تحقیق به عنوان اولین گزارش از لحاظ حجم داده های مورد استفاده برای توصیف منحنی ترکیبات شیر نژادهای گاومیش ایرانی است که اطلاعات ایجاد شده شاید بتواند در بهبود برنامه های تغذیه ای و ژنتیکی برای این دام ارزشمند کمک کند

گاومیش، منحنی ترکیبات شیر، تابع وود