طاهره قاسمی دورآبادی - دانش آموخته دکتری دانشگاه بوعلی سینا همدان
مهدی شریفیان - استاد دانشگاه بوعلی سینا همدان

دوبیتی از گونه های مهم ادب عامیانه است که از غنای موسیقیایی بالایی برخوردار است. مضمون و درونمایه دوبیتی ها، بیشتر احساسات و عواطف فردی است که از صمیم دل برخاسته و اغلب بیان درد و حسرت و ناکامی است. شعر باباطاهر عریان، شاعر توانمند و عارف سوخته دل همدانی، از جنبه های مختلف قابل تحلیل و بررسی است. از مباحثی که در شعر او قابل کاویدن و جست و جوست، توجه او به موسیقی کناری (ردیف و قافیه) است. این شاعر به خوبی از کارکرد موسیقیایی ردیف و قافیه در شعر آگاه بوده است. حدود هفتاد و شش درصد از دوبیتی های او مردف هستند. او در شعر خود به ویژه از ردیف های متنوع استفاده فراوان کرده و نقش موسیقیایی آن را در اولویت قرار داده است. ضمن اینکه باید گفت نقش های دیگری را می توان برای ردیف ها و قافیه های او در نظر گرفت. همچنین، حدود پنجاه و یک درصد از ردیف های او را ردیف های یک واژهای تشکیل می دهند و باقیردیف ها، ردیف های دو واژه ای و بلند هستند که در این مقاله بررسی شده اند. شاعر در برخی از دوبیتی ها، قافیه را حذف می کند و ردیف را جانشین آن می کند تا به واسطه آن، کمبود موسیقی را جبران کند. همچنین شاعر همدانی به قافیه نیز توجه خاصی داشته است. در برخی از قافیه های باباطاهر، گویش محلی او را می توان مشاهده کرد. گاهی در برخی از قافیه ها، عیوب قافیه به چشم می خورد؛ اما از آنجاکه باباطاهر اغلب دوبیتی های خود را همراه با ردیف به کار برده است، این عیوب چندان قابل اعتنا نیستند.

ردیف، قافیه، موسیقی کناری، باباطاهر