زهرا وحدانی - دانشجوی دکتری رشته زبان وادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد و مدرس دانشگاه پیام نور
عباس طالب زاده شوشتری - دانشیار گروه زبان وادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد مقدس

حافظ ابراهیم، شاعر نیوکلاسیک و متعهد مصری که توانست القابی چون شاعر نیل، شاعر مردم و شاعر موسیقی کسب کند، رنج ها و مصیبت های کشورش را که در آن زمان از استعمار از یک سو و بی کفایتی حاکمان داخلی از سوی دیگر رنج می کشید به بهترین شیوه و با بکار بردن زبان طنز به تصویر کشد. او هدفش خنداندن دیگران نیست، بلکه از آن به عنوان دست اویزی جهت نقد و بیان اوضاع وخیم سیاسی کشورش با بیانی صادقانه بهره می برد. در واقع طنز تلخ او را می توان یکی از روش های مقاومت و پایداری دانست که با رویکردی آگاهی بخش و با تکیه بر وطن دوستی و ظلم ستیزی، تعهد شاعر در برابر جامعه و ملت خویش را به نمایش گذاشته است. حافظ، در طنزپردازی خود از شیوه هایی نظیر تشبیه، استعاره، کنایه، پارادوکس، مبالغه، تکرار، امر، استفهام و ندا استفاده کرده است. هدف پژوهشگران این مقاله بررسی و تبیین اشکال طنز سیاسی و شگردهای بیانی آن در شعر حافظ ابراهیم با تکیه بر روش توصیفی– تحلیلی است. از مهمترین نتایج این پژوهش آن است که سخریه یا طنز تلخ، از جنبه های برجسته اشعار سیاسی و اجتماعی حافظ است که غالبا مورد غفلت پژوهشگران واقع شده است و برخلاف نظر برخی ناقدان، موضع حافظ در برابر اشغالگران شفاف و استعمارستیزانه و تمام سعی وی بر برانگیختن غیرت ملی و بیداری مردم خموش و غافل و در هم شکستن سکوت آنها در برابر تضییع حقوقشان و روشن گری افکار عمومی جهت خیزش به سوی رشد و تعالی جامعه است.

ادبیات پایداری، طنز سیاسی، استعمارستیزی،حافظ ابراهیم