راضیه سادات مصطفوی - کارشناسی ارشد تاریخ ایران باستان
حسین طاهری نسب - دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه یزد
احمد کامرانی فر - استادیار گروه تاریخ واحد نجف آباد دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد ایران

تاریخ و تمدن ایران عصر باستان تا حدودی دوران طلایی خود را در ایام استقرار حکومت اشکانیان گذرانده است سیاست تساهل و تسامح دینی شاهان و دربار اشکانی یکی از شاخص ترین ویژگی های این دولت به شمار می رود. این روحیه سبب شد که تا پایان عمر این سلسله، شورشی با انگیزه های دینی در امپراتوری اشکانی صورت نگیرد. و نیز زمینه ساز رشد و نمو برخی از ادیان در ایران را فراهم گردید. علاوه بر این می توان یکی از علل ثبات و آرامش در قلمرو اشکانیان که در حدود پانصد سال سلطنت بر این مرز و بوم داشتند را پیامد تسامح و مدارای آنان در برابر ادیان گوناگون و مذاهب مختلف دانست. در حالی که ساسانیان در اغلب موارد و از جمله سیاست دینی شان کاملا در تضاد با اشکانیان بودند و با اعلام آیین رسمی، تنها دین زرتشت را به رسمیت می شناختند و در گسترش و ترویج تعالیم کیش زرتشت می کوشیدند. از این رو در بسیاری از موارد شاهد سرکوب ادیان دیگر و یا تعقیب و گریز پیروان سایر مذاهب در این دوره هستیم. هرچند اعلام رسمی آیین واحد در مواردی توانست بستر لازم برای ایجاد اتحاد و انسجام در جامعه ی ایرانی عهد ساسانی را فراهم کند، اما در همین راستا جزم اندیشی دینی و افراط در زرتشیگری تبعات زیانباری را برای حکومت ساسانی به همراه داشت که عواقب ناشی از آن مسبب نابسمانی های اجتماعی متعددی گردید. سوال اصلی این مقاله عبارت است از: تساهل و تسامح نسبت به ادیان در دوران اشکانی و ساسانی چگونه بود این پژوهش در ردیف تحقیقات تاریخی جای می گیرد که به شیوه توصیفی تحلیلی به نگارش درآمده است و از نظر هدف از جمله تحقیقات نظری می باشد در فرایند تحقیق اطلاعاتی راجع به سیاست دینی شاهان و دربار دو حکومت اشکانی و ساسانی و رفتار آنان نسبت به اندیشه های دینی گوناگون به روش کتابخانه ای جمع آوری شده که با مطالعه ی آن می توان به دست اوردهای تساهل و تسامح در عصر اشکانی و تبعات ناشی از فقدان آن در عهد ساسانی پی برد. در این مقاله ضمن بررسی همه جانبه ی موضوع، به بررسی و مقایسه تسامح و مدارا در دوره ی اشکانی و ساسانی پرداخته شده که در این راستا سیاست های دینی شاهاان و دربار این سلسله های باستانی مورد واکاوی قرار گرفته است. این نوشتار شامل یک مقدمه، متن اصلی، نتیجه و فهرست منابع و مآخذ می باشد.

تساهل و تسامح، اندیشه های دینی، اشکانیان، ساسانیان