فاطمه موسوی بهابادی - دانشجوی دکتری فلسفه هنر دانشگاه علوم و تحقیقات تهران
لیلا رهرو اصفهانی - کارشناس ارشد طراحی پارچه و لباس، دانشگاه علم و هنر یزد

شاهنامه فردوسی، به عنوان شاهکار ادبی ایران، با تکیه بر اندیشه ثنویت ایران باستان، خیر وشر را، به خوبی، به تصویر کشیده است. در این پژوهش، شکل صورت یافته یا نمادین شر در شاهنامه، مورد بررسی قرار می گیرد. در شاهنامه، شر، مخلوق اهریمن، خالق بدی هاست و با نمادهای قابل رویت مانند دیو و ضحاک و غیر قابل رویت، مانند حسد و آز، نشان داده شده است. از جهت دیگر، فیلسوفان اسلامی ذاتی برای شر قایل نبوده و جنبه ی آفرینندگی اهریمن یا شیطان نیز از آن، سلب می گردد. برای آشکار شدن تجلی نمادهای شر، شاهنامه های قرون هشتم تا یازدهم ه.ق. در نگارگری ها، از دو منظر قابل رویت و غیر قابل رویت، انسانی و غیر انسانی مورد مطالعه قرار گرفته و با توجه به دو تفکر متفاوت ایران قبل از اسلام و اندیشه ی فیلسوفان مسلمان، بررسی شده اند. تعریف شر، در ایران باستان به عنوان خالق، در تقابل با تعریف فیلسوفان مسلمان، مبنی بر عدمی بودن شر، در نگاره های حاو نماد شر، قابل رویت بود؛ به این گونه که در خشن ترین صحنه های شاهنامه، هیچ گونه زشتی و کژی در تصویرسازی و ترکیب بندی یا بهره گیری از عناصری نمادین برای بارز کردن نمادهای شر و یا تفاوتی در طراحی فیگور و چهره پردازی شخصیت های شرور شاهنامه، مشاهده نگردید. عدمی بودن شرور و نداشتن جایگاه ثابت و خالق، در نگارگری پر نقش و نگار ایرانی، تاثیر داشته است. این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه ای نگارش شده است.

شاهنامه فردوسی، نماد، شر، نگارگری، فلسفه اسلامی