ناصر ساداتی - استادیار دانشکده هنر دانشگاه سمنان

بحث نمادگرایی و نمادین نگری در هنر اسلامی یکی از موضوعاتی است که برای فهم درست و دقیق هنرهای اسلامی باید بطور جدی مورد مطالعه قرار گیرد. از یک سو برخی از اندیشمندان با ارایه تفسیری عرفانی و حکمی از هنر اسلامی، همه انواع نقش مایه ها و مضامین بکار رفته در آنرا نمادین تلقی کرده و معتقدند هنر اسلامی هنری نمادین است و هویت اسلامی به صورت حداکثری در آثار هنری اسلامی نمادینه شده است. درمقابل، تعدادی از مورخان هنر اسلامی با اعتقاد به شرایط جغرافیایی، محیطی، عوامل تاریخی و . . . با هرگونه نمادپردازی و نگاه نمادین به چنین آثاری مخالفت نموده و هرگونه رابطه نمادین بین اثر هنری و محتوای اسلامی آن را رد می کنند و از این رو به نمادینه شدن حداقلی هویت اسلامی در آثار هنری باور دارند. در این مقاله و با هدف تبیین تفاوت های روش شناختی بین انواع رویکردها به هنر اسلامی، نگارنده تلاش دارد تا با توجه به مبانی نظری سه رویکرد عرفانی، سنت گرایی و تاریخی، و با روش توصیفی- تحلیلی، جایگاه نمادین نگری و نمادپردازی را در هنر اسلامی به بحث بنشیند و بیان دارد که هنر اسلامی دارای یک دامنه هویتی است که گرچه هستی آن قابل انکار نیست ولی در مورد چیستی و حدود و ثغور آن می توان در سایه بسط انواع روش شناسی، به درک تازه ای از ابعاد هویت اسلامی، نمادین بودن یا نبودن آثار هنری و امکان تحقق نمادینی هویت اسلامی در آثار هنری رسید. بنابراین فرضیه پژوهش این است که انتخاب روش بر تبیین پژوهشگر از هنر اسلامی و نمادگرا بودن یا نبودن آن تاثیر می گذارد و کثرت گرایی روشی می تواند پژوهشگر را از افتادن در دام یک سو نگری نجات داده تا داوری منصفانه تری از هنر اسلامی بعمل آورد.

نمادگرایی، هنر اسلامی، نمادین نگری، روش تاریخی، روش فراتاریخی، کثرت روش شناختی