سلیمه فردانش - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
نیر طهوری - دکتری پژوهش هنر، عضو هیات علمی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران

در این پژوهش برانیم تا نقش درخت بر فرش ایران را که به صورت های گوناگون به تصویر درآمده است، مورد مطالعه قرار دهیم. درخت از جمله عوامل طبیعی است که همچون آب و نور و هوا به دلیل وابستگی زندگی بشر به آن معنی حیات بخشی یافته و پیوندش با آسمان و زمین، به صورت نمادی مقدس از جاودانگی درآمده است. از اینرو در این مقاله ابتدا به کمک روش کتابخانه ای و با رویکردی تاریخی، وجه اسطوره ای و تقدس مترتب بر درختان، که یکی از ویژگی های کهن الگوی باغ ایرانی بشمار می رود، را بررسی خواهیم کرد؛ و پس از مطالعه نقش و جایگاه درخت در فرهنگ ایران، در ادامه با ارایه نمونه هایی از نقوش درختان در نگاره های کهن ایران و مطابقت دادن آنها با نمونه های مشابه موجود بر فرشهای اصیل ایرانی، با روشی توصیفی– تحلیلی برمی آییم. پرسش این است که جنبه نمادین درخت در هنر قالیبافی ایران چگونه شکل گرفته و چه وجه اشتراکی در طراحی باغ های ایران و طرح باغ در نقوش فرش ایران قابل مشاهده است بررسی ریشه تاریخی و نمادپردازی درخت بر فرش های ایرانی، به عنوان شواهد و مدارکی مستند و دست اول، ما را در بازشناسی هرچه بهتر کهن الگوی باغ ایرانی و تجسم آن در طراحی فرش پیوند میان باورها و هنرهای ایران را نشان می دهد.

اسطوره درخت، باغ ایرانی، درخت زندگی، فرش ایرانی