نمادشناسی دایره در ادب فارسی

نقوش هندسی رابط عالم معنا و ماده هستند. از آن میان دایره جایگاه ویژه ای دارد. قدما معتقد بودند که بهترین شکل ها، دایره است و شکل تمام اشیای زیبا متمایل به کره است. دایره در ادب فارسی دارای مفاهیم نمادین گوناگونی می باشد. بررسی این نمادها که به دلیل چند لایگی رمز و رازهای فرهنگ یک سرزمین را با خود همراه دارند، دارای اهمیت ویژه ای است؛ زیرا ادبیات، زبان بیان فرهنگ و تمدن هر کشوری است. در این پژوهش، با رویکردی توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای برخی تصاویر دایره ای در آثار نظم و نثر فارسی و با تاکید بیشتر بر آثار منظوم، گردآوری شده و به نمادشناسی آنها پرداخته شده است. نمی توان گفت که مفاهیم بررسی شده مفاهیم قطعی و مسلم است که در آن صورت دایره نماد نیست و تمثیل خواهد بود. دایره در ادب فارسی نماد کمال، زیبایی، وحدت جهان، روح، گستردگی و نامتناهی بودن، باروری و آفرینش، ثبات، بی قراری، کثرت و وحدت، سرگشتگی، قدرت، افلاک، محروم شدن و بی خبری، دگرگونی، یکی شدن، رستاخیز، دل، حفاظت و امان بخشی، عدالت، آرزوهای زمینی، زمان، فناپذیری و همراهی و ملازمت است که با واژه های آسیاب، پرگار، تاج، چاه، چرخ، انگشتر، حلقه های در، زلف، گوش، مندل، خال، خورشید، زمین، داس، دف، دولاب، رقص و سماع، زمین، سیب، و گنبد، طواف، رنگین کمان، گردش، مارحلقه زده، ماه، ماهی، میم، نقطه و نون در ادبیات فارسی از آغاز تا دوره معاصر بیان شده است. مفهوم نمادین حیرت و سرگشتگی و کمال بیش از سایر مفاهیم بیان شده است و نشان می دهد مسیر تکامل نماد دایره مانند بسیاری از نمادها از صورت به معنا و از عین به ذهن است.

Keywords:

دایره , ماندالا , نماد , ادبیات فارسی