رقیه صفریان - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شرق

در گذشته استادانی نه تنها به تعلیم مهارت های فنی می پرداختند بلکه شاگردان درمحضر آنها آیین و اسرار رمزآموزی را در پوشش آداب مذهبی نیز می آموختند. هنرمندان از طریق همین ارتباط روحانی، نظریه های جهان شناختی و متافیزیکی را که مبنای نمادپردازی هنر اسلامی است فرا می گرفتند. آنها جلوه هایی رمزگونه از حکمت وعرفان ایرانی - اسلامی را در آثار هنری خویش متجلی می نمودند. بررسی این بعد از هنر اسلامی در مقایسه با ابعاد تاریخی و سیر تحول تکنیکی آن، کمتر مورد بحث و موشکافی قرار گرفته است. به همین دلیل مفاهیم نمادین در بخش عظیمی از آثار هنر ایران همچون لوحی درهم پیچیده، باقی مانده است تحقیقاتی که تا امروز در این باره نماد اژدها صورت گرفته بر جنبه ظلمانی این موجود افسانه ای توجه داشته، اما اکنون، در این مقاله با بررسی تاریخچه این نماد از پیش از اسلام و پس از آن با تاکید بر هنر اسلامی در پی متوازن ساختن این باور پرداخته شده است. اگر اژدها را جانوری بدانیم تهدید کننده یا شیطانی و بس، نمایش آن بر دیوار مساجد، آرامگاهها و دیگر بناهای مقدس، بر دروازه های شهرها، بر تخت پادشاهان، بربال فرشتگان و بر پایه های شمع دان ها، ظروف آبخوری و حتی قفل و کلیدها، متحیر کننده است. نخستین معنی اژدها موجد روشنایی و نگاهبانی کننده و نماد قدرت و شوکت است، و این گره از این معما می گشاید. در این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، مطالعات کتابخانه ای ویافته های باستان شناسی کوشیدیم بطور مختصر به بیان جلوه هایی از معنا و مفهوم نور و الوهیت نماد مار و اژدها که در آثار هنری دوره اسلامی تجسم یافته اشاره شود.

نماد مار، نماد اژدها، هنرهای اسلامی، اسطوره