مسعود ناری قمی - استادیار، دکتری معماری، دانشکده فنی پسران قم، دانشگاه فنی و حرفه ای، قم، ایران
محمد جواد عباس زاده - کارشناس ارشد، معماری داخلی، پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران

این نوشتار در جستجوی نظریه نوین برای خوانش مسجد در اسلام، ابتدا رویکرد زیباشناسانه و معرفت گرا در مورد نقش مسجد را از منظر متن سنت مورد نقد قرار می دهد و آن را به عنوان رویکردی که کالبد یا فضای مسجد را در جایگاه غایت روحانیت مینشاند، فاقد اصالت لازم از دید اسلامی معرفی می کند. سپس با پیش کشیدن رویکرد ابزاری به نقش مسجد در احراز روحانیت بجای نگاه غایتی، موضوع رابطه مفهوم مسجد با بحث فلسفی تکنولوژی را قابل طرح می کند که این تغییر نگرش، دریچه جدیدی را به سوی فهم رابطه اسلام و معماری باز می کند. لذا ضمن ایجاد امکان نوینی برای دخیل کردن مبانی اسلامی در طراحی مسجد، از لحاظ ممانعت از تحریفات دینی در مسجد و دیگر فضاهای مذهبی نیز می تواند رویکرد کارآتری را پیش رو نهد. در این بررسی از میان ارتباطات پنجگانه معماری به عنوان ابزار حضور، ارتباط پس زمینه ای منطبق ترین وضعیت را با اقتضایات اسلامی در حوزه مسجد پیشرو می نهد که تبعات طراحانه آن باید در آینده مورد بررسی دقیق تر قرار گیرد.

مسجد، غایت معرفتی، ابزار حضور، پساپدیدارشناسی