جعفر کبیری سرمزده - عضو هییت علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد مقدس

مفهوم حق یکی از مفاهیم بنیادی در مباحث حقوقی، دینی و سیاسی و یکی از بنیادها و اصول دموکراسی محسوب می شود. در دوران مدرن با ظهور متفکران و فلاسفه همچون توماسون هابز و جان لاک، مفهوم حق از پس زمینه اخلاقی و الهیاتی خودش دور بود و با مفاهیمی همچون آزادی، اختیار و حاکمیت پدید پیوند یافت. از همان زمان بود که دوگانه انگاری و پارادوکس حق - تکلیف در ادبیات فلسفی و سیاسی مطرح شد. مفهوم حق در سنت فکری دینی - اسلامی هم دارای قدمت تاریخی است و از سوی علمای اسلامی مخصوصا فقیهان مورد توجه قرار گرفته است. مفهوم حق هنگامی که در حوزه عمومی و سیاسی مسلمانان به کار برده می شود با مفهوم حق حاکمیت مردمی که مبنای دموکراسی است ارتباط می یابد و این سوال مطرح می شود که در یک نظام دینی که مبتنی بر حاکمیت الهی است جایگاه مردم و حق حاکمیت آن ها به چه صورت است در این پژوهش با بررسی مفهوم حق بر تو پارادایم دموکراسی غربی و مردم سالاری دینی، دیدگاه های مختلف فقیهان در باب مفهوم حق مورد بررسی قرار گرفته است. به صورت مجمل می توان دیدگاه فقیهان شیعه را درباره حق حاکمیت مردم و مشروعیت بخشی حضور آن ها به سه دسته مخالفت مطلق، موافقت مطلق و موافقت مشروط تقسیم کرد.

حق، حکم، دموکراسی غربی، فقه مدنی