معصومه پور رمضان - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

در مثنوی سیرالعباد الی المعاد که منظومه ای است عرفانی جایگاه عقل کلی و نفس کلی در تمثیل زیایی به نظم در آمده است این مثنوی سفر سالک نفس است از عالم صغیر جسم به عالم کبیر ملکوت که سالک ابتدا عناسر چهار گانه آب، خاک، باد، آتش را پشت سر گذاشته و روی به موالید جماد، نبات، حیوان می آورد و پس از گذر از آنها پای بر افلاک می نهد؛ که این افلاک هر کدام نماینده گروهی از مردم و خصلت های آنها هستند که سالک باید آنها را بشناسد و بگذراند تا به عقل کل که عالم مجردات است برسد ودر نهایت پس از عبور از عالم مجردات به عرش اعلی که کمال مطلق آدمی و نهایت سیرو سلوک است دست یابد. فرشته راهنمایی که در این سفر همراه سالک است و اورا راهنمایی می کند نفس عاقله انسانی است. این نفس عاقله همان تحقق من آسمانی است و به تعبیر دیگر عقل فعال عقل دهم است؛ خود از گوهر فرشتگان و از جنس آنهاست یعنی؛ موجودی است مجرد که از عقل کل دستور می گیرد و در طی سفر به سالک می گوید: که در نهایت باید به معاد برسد و راه آن نیز از طریق پشت سر گذاشتن زندگی مادی است

سالک، عقل فعال، راهنما،کمال مطلق