حمید صمصام - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان
فاطمه خانی قروتخوار - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

قبض و بسط از حالات و مفاهیم زوجی عرفان اند که حد واسط خوف و رجا و بقا و فنا قرار می گیرند و مخصوص سالکان متوسط می باشند. قبض و بسط (غم و شادی) در عرفان اسلامی از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردارند و تقریبا از آغاز شکل گیری تصوف مطرح بوده اند. در حقیقت تجلیات خداوند متعال مایه قبض و بسط است، یعنی تجلیات جمالی حق سبب شادی، فرحناکی و انبساط روح و تجلیات جلالی وی باعث قبض و گرفتگی روح می شوند. همه لحظه های زندگی انسان سر شار از غم و شادی است. غمناکی و فرحناکی، ناشی از هیجان های روحی و معنوی میباشد. در قلمرو عرفان و اشراق که افق های جدیدی فراروی سالک گشوده می شوند قبض و بسط (غم و شادی) از لونی دیگرند. به نظر میرسد که عشق و عرفان از غم و شادی لبریزند اما غمی که اصل همه شادی هاست. غم هجران و شادی وصال که روح عاشق و عارف در فراز و فرود آنها دچار قبض و بسط می گردد. دراین پژوهش به تحلیل و بررسی مقایسه ای وجوه اشتراک و اختلاف مفاهیم عرفانی قبض و بسط در شعر واندیشه مولانا با تکیه بر مثنوی و دیوان حافظ پرداخته شده و با شواهد مثال نقش، اهمیت و خاستگاه های قبض و بسط به شیوه ای عالمانه تبیین گردیده است. شعر حافظ انبساط معنایی دارد و شعر مولانا از انبساط معنوی و عرفانی برخوردار است. به عبارت دیگر شعر مولانا عرفان ناب اسلامی ایرانی را ارایه می دهد و شعر حافظ علاوه بر جنبه های عرفانی ناظر به نقد اجتماعی نیز میباشد

عرفان، قبض، بسط، مولانا، حافظ