محمد قمری فتیده - دکتری باستان شناسی - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه مازندران

باستان شناسی و توجه به شکل و نوع زندگی و روابط جوامع باستان بدون توجه و دقت به ویژگی های محیطی و جغرافیایی خاص منطقه مورد پژوهش و نیز تغییرات به وقوع پیوسته در چشم انداز طبیعی جامعه امکان پذیر نیست و عدم توجه به این ویژگی ها باعث ناقص شدن مطالعات و نیز اخذ نتایج اشتباه خواهد شد. از جمله مناطقی که ویژگی های جغرافیایی تاثیری بسزا در روند مطالعات باستان شناسی دارد، جلگه سبز شمال ایران و به اصطلاح دقیق تر محدود و محصور بین دامنه های شمالی البرز و سواحل جنوبی دریای مازندران است. این نبود که امروز سه استان شمالی کشور یعنی استان های گلستان، مازندران و گیلان را در بر می گیرد تحت تاثیر این دو عارضه جغرافیایی یعنی دریای مازندران در شمال و رشته کوه البرز در جنوب، شرایطی خاص را تجربه و برای ساکنان ایجاد کرده است. از سوی دیگر این منطقه یکی از مسیرهای داستانی است که امکان اتصال شرق و غرب فلات ایران به یکدیگر را میسر می سازد اما در روند مطالعات باستان شناسی ایران توجه چندانی به آن نشده است. این عدم توجه تا حد زیادی متاثر از عدم کشف محوطه های باستانی در منطقه است این مسیله ناشی از عدم وجود سکونت در دوره های باستان نیست بلکه ناشی از کشف نشدن و یا حتی میسر نبودن کشف محوطه های باستانی در برخی نقاط آن است. کشف نشدن محوطه های باستانی در بخش جلگه ای و به خصوص در بخش شرقی یعنی محدود و استان های گلستان و شرق مازندران ناشی از تغییر سطح آب دریای مازندران و پس روی در پیش روی خط ساحلی در دوره های مختلف است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در دوره مورد بحث این مقاله که ارتباطات فرامنطقه ای بسیار زیاد بوده و محوطه خالی نیز در شمال ایران کشف شده اند که احتمالا له عنوان مراکزی مهم در مبادلات منطقه ای و فرامنطقه ای نقش داشته اند، ناشی از مدفون شدن تعدادی از این محوطه هات در زمان پیش آمدگی آب دریای مازندران است نه عدم وجود این محوطه ها.

باستان شناسی آغاز شهرنشینی، سواحل جنوبی دریای مازندران، پیش روی و پس روی ساحل، ارتباطات فرامنطقه ای