زهرا طبیبی - دانشیار گروه روانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد
محسن پارسا - کارشناسی روانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد.

پژوهش حاضر سه هدف داشت. (1 بررسی رابطه بین سن شروع مصرف مواد و رفتارهای پرخطر رانندگی (تخلفات پرخاشگرانه، تخلفات معمولی، لغرشها و خطاهای رانندگی) و نیز میزان تصادفات و جریمه های رانندگی، (2 مقایسه میزان رفتارهای پرخطر رانندگی، تصادفات و جریمه های رانندگی در دو گروه افراد معتاد به مصرف مواد محرکزا و افراد معتاد به مصرف مواد رخوت زا و (3 مقایسه میزان رفتارهای پرخطر رانندگی، تصادفات و جریمه های رانندگی در دو گروه افراد معتاد به مصرف یک نوع ماده مخدر و معتاد به ترکیبی از مواد بود. صدو چهل نفر معتاد به مواد مخدر که رانندگی میکردند بصورت داوطلبانه در این پژوهش شرکت جستند. از این تعداد 21 مرد مصرف کننده مواد محرکزا (شیشه و کریستال) و 59 مرد مصرف کننده مواد رخوتزا (تریاک، هرویین و حشیش) بودند. 78 نفر اعتیاد به یک نوع ماده مخدر یا الکل و 62 نفر اعتیاد به ترکیبی از مواد داشتند. روش پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی و علی-مقایسه ای و از منظر هدف کاربردی بود. پرسشنامه رفتارهای رانندگی و پرسشنامه ای حاوی ویژگی های فردی و تاریخچه مصرف مواد بر روی شرکت کنندگان اجرا شد. یافته های همبستگی نشان داد که پس از کنترل متغیرهای سن، تحصیلات، میزان رانندگی در هفته و تجربه رانندگی، سن شروع مصرف مواد با تعداد تصادفات (p=0.06) و تخلفات پرخاشگرانه (p=0.06) ارتباط نزدیک به معناداری داشت. تحلیل ANCOVA نشان داد پس از کنترل اثر مدت مصرف مواد، سن، تحصیلات، میزان رانندگی در هفته و تجربه رانندگی افراد مصرف کننده مواد محرک زا نسبت به گروه دیگر میزان رفتارهای پرخطر رانندگی بیشتری بروز دادند. از میان انواع رفتارهای پرخطر رانندگی آنها بلاخص در تخلفات پرخاشگرانه، تخلفات معمولی و لغزش ها نمره بالاتری کسب کردند. تفاوت معنادااری در بین دو گروه در تعداد تصادفات و جریمه های رانندگی گزارش شده وجود نداشت. اما درصد افرادی که گزارش نمودند در سال گذشته حداقل یکبار تجربه تصادف رانندگی داشتند در گروه مصرف کننده مواد محرکزا ( (%90 بیش از گروه رخوتزا ( (%80 بود. رابطه بین تعداد تصادفات و جریمه ها با انواع رفتارهای پرخطر رانندگی برای هر دو گروه بطور مجزا با استفاده از آزمون آماری همبستگی پیرسون بررسی شد. یافته های همبستگی در گروه مصرف کننده موادمحرک زا رابطه ی معناداری بین تعدادجریمه ها با تخلفات پرخاشگرانه و معمولی را نشان داد. در حالیکه در گروه مصرف کننده مواد رخوتزا بین تعداد تصادفات با میزان خطاها و لغزش ها و میان تعددجریمه ها با همه انواع رفتارهای پرخطررانندگی یعنی تخلفات پرخاشگرانه، معمولی و خطاها و لغزشهای رانندگی ارتباط معنادار وجود داشت. تحلیل ANCOVA نشان داد پس از کنترل اثر مدت مصرف مواد، سن، تحصیلات، میزان رانندگی در هفته و تجربه رانندگی افراد مصرف کننده ترکیبی از مواد نسبت به گروه معتاد به یک نوع مواد تعداد جریمه های بیشتر (p =0.05) ، میزان خطاهای رانندگی (p = 0.01) و میزان لغزشهای رانندگی (p = 0.01) بیشتری گزارش دادند. با وجود اثرات متفاوت عاملهای مختلف مصرف موادبر رفتارهای پرخطر رانندگی، بررسیهای دقیق تر به منزله شناخت تخریبهای شناختی که منجر به اثر متفاوت مواد در رفتاررانندگی می گردد توصیه می شود.

اعتیاد، ایمنی ترافیک، جریمه رانندگی، رفتار پرخطر رانندگی، سوانح رانندگی