بررسی قصیده ای از خاقانی برپایه ی نظریه ارتباطی یاکوبسون

به نظر می رسد در پاسخ به این پرسش همیشگی که ادبیات چیست نظریه فرایند ارتباطی یا کوبسن تا حد زیادی کارساز است . وی نظریه روشن و منظمی درباره رابطه میان کارکرد ادبی زبان و دیگر کارکرد های مختلف به دست می دهد. این نظریه به نظریه ارتباط یا فرایند ارتباطی زبان مشهور است که بر شش اصل استواراست ؛فرستنده ،گیرنده ،پیام ،زمینه ،رمزوتماس.هریک ازاین شش عنصر ،بیانگر یک کارکرد زبانی است.این نظریه، شعر را از جنبه های بلاغی ،دستور زبان ،معنا و...تحلیل می کند .دراین جستارقصیده ای ازخاقانی براساس کارکردهای شش گانه زبان ازمنظرنظریه ارتباطی یاکوبسن بررسی شده است.همچنین اگر به انواع ادبی نگاه کنیم بی درنگ در می یابیم که در بطن آن ها یک ویژگی صوری و ساختاری هست که بر دیگر اجزا سایه می افکند و آن ها را تحت تاثیر خود قرار می دهد که یاکوبسن آن را وجه غالب می نامد،اگر وجه غالب نباشد،کلیت هماهنگ و وحدت یک اثر یا آثار یک دوره تضمین نمی گردد.این بررسی نشان می دهد که وجه غالب در هنر خاقانی توجه به آرایه های شعری و بخصوص بدیع لفظی است. از میان آرایه های بدیعی ،واج آرایی جایگاه خاصی در قصیده مورد مطالعه دارد. خاقانی در عصری قرار گرفته است که مدتها پیش از آن توجه به آرایه های ادبی در شعر عربی آغاز شده بود واز آن طریق وارد شعر فارسی شده بود. توجه به زینت کلام که مورد پسند طبقه دبیران درباری بود به شعر نیز راه یافت و تحت تاثیر سلیقه اشرافی دربار به عنوان عامل سبک دوره مطرح شد و به صورت وجه غالب در شعر امثال خاقانی و نظامی قرار گرفت . بعد از واج آرایی توجه به موازنه و ترصیع و جناس و سپس تشبیه و استعاره مورد توجه خاص خاقانی است .همچنین در میان کارکردهای زبان نیز کارکرد ادبی یاشعریت در این قصیده خاقانی بارزترین و بیشترین نقش راداراست.

Keywords:

شعر , قصیده , خاقانی , کارکرد شعری , نظریه ارتباطی یاکوبسن , آرایه های ادبی