سیده فاطمه سلیمی - استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی آمل
زهرا علی نتاج - دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآنی،دانشکده علوم قرآنی آمل

از جمله سازوکارهای شناختی بسیار کاربردی در حوزه سبک شناسی شناختی، طرحواره تصویری است که ساختی مفهومی و زیربنایی استعاری دارد. این مقوله براساس تجربیات و فعالیتهای بدنی در حین تعامل یا مشاهدهی جهان و مفهوم سازی امور انتزاعی و مجرد پدیدار میگردد. این شکل از مفهوم سازی با عینیت بخشی و مکانمندسازی از معانی نوین کدگشایی نموده و ظرافتهای ادبی و سبکی نوینی را در متون آشکار میسازد. در فرهنگ قرآن، مفاهیم رذایل اخلاقی در کنار سایر امور انتزاعی و نامحسوس، در قالب طرحواره های حجمی، حرکتی، قدرتی و یا در قالب تلفیقی از این طرحواره ها نمود یافته است. پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، شیوه مفهومسازی را با ساز و کار طرحواره تصویری، مورد واکاوی قرار میدهد تا شاکلهای از انسان متصف به چنین صفاتی تجسم نموده و مقام و جایگاه این صفات را عینی ساخته و از رهگذر آن، هم الگویی جامع از انسان کامل و شاخصه های آن ارایه دهد و هم ظرافتهای ادبی و بلاغی قرآن را نشان دهد. گفتنی است رذایلی چون خساست ، دنیا طلبی ، ظلم ، قساوت ، تکبر و تنازع در قالب طرحواره تصویری به نمایش درآمدند که صحنه هایی کالبدینه در شکلی ناخوشایند را به تصویر میکشند. از مهمترین رهیافتهای این جستار آنکه، کاربست طرحوارهی تصویری در گفتمان قرآنی به بسامد بالای این مدل اشاره داشته و به تبلورتعابیر پنهان زبانی در این متن میپردازد؛ همچنانکه این سازوکار عینیت بخشی، تعابیر اصیل و منطقی به حساب میآیند و حکایت از سبکی بی بدیل و هدفمند در گفتمان قرآنی دارند.

سبک شناسی شناختی، استعاره مفهومی، طرحواره تصویری، رذایل اخلاقی، قرآن کریم