مهدی ناصحی - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
محبوبه شادپی - کارشناس زبان و ادبیات فارسی

نماد یا رمز عبارت است از کاربرد کلمه و کلام به جای هماننده های آن. نمادها و نشانه ها همواره کاربرد وسیعی در فرهنگ و ادبیات و هنر اقوام و ملل داشته است. معانی عالی آسمانی آن گاه که بخواهد به مرحله تفهیم و تفاهم برسد، از مقام شامخ روح، تنزل کرده در ظرف تنگ الفاظ و حروف و کلمات ریخته می شود. فرهنگ دینی که از قرآن و روایات آغاز شده و زبان غنی رمزی عرفانی را پدید آورده اس. منبعی لایزال برای تحقیق در زبان تمثیلی و نمادین به شمار می رود. نظامی در مخزن الاسرار به رمزهای موجود در خلوت های دل خویش اشاره می کند که برخاسته از عرفان و شناختی است که در این خلوت های شبانه کسب کرده است او از نماد آب در مخزن الاسرار خویش، در طرح معانی ژرف عرفانی و حکمی بهره های فراوانی برده است. موضوعی که پایه این پژوهش را شکل داده است نظامی به جایگاه اشیا در طبیعت به خوبی آگاه است و تمثیلات او از نسبتی ژرف میان لفظ و معنا حکایت می کند و سرچشمه الهام در تبیین عوالم معنوی است. در کلام اونوعی پیوند درونی و هماهنگی پیش ساخته بین لفظ و معنی است که نظیر آن را در نزد دیرگان به آسانی نمی توان نشان داد. مهمترین نسبتهایی که نظامی در مخزن الاسرار میان آب محسوس در طبیعت و آبهای غیرمحسوس در چند عنوان کلی با ظرافت و زیبایی دسته بندی کرده چنین است : آب به عنوان چشمه حیات و آب زندگی، مروارید سخن، رونق و آبرو، اشک، طراوات و جوانی، شراب، جام سحرگاهی، دیگ وجود و سرشت انسانی، توبه، خونابه و رطوبت جگر، گازرکار، نان خورش، آسمان، رنگ فلک، شوره زار دنیا، ساده دلی و ... همچنین پدیده های دیگری مثل چشمه، قطره و دریا که به نوعی با آب در ارتباط هستند و مفاهیم رمزی دارند در این مقاله آمده است.

نظامی، مخزن الاسرار، حکمت و عرفان، نماد، معانی رمزی و کنایی آب